ზემოქმედების (მანიპულაციის) ხერხები

ზემოქმედების ხერხები

შინაარსი:

შესავალი

დირექტიული მეთოდები

ფარული სუგესტიური მეთოდები

სოციალურ-ფსიქოლოგიური მეთოდები

ზემოქმედების კონკრეტული მეთოდები:

ანონიმური ავტორიტეტი

ყოველდღიური ამბავი

“დაიჭირე ქურდი”

კონფუციანური ტრანსი

მილტონ ერიქსონის სამმაგი სპირალი

გათქვეფა

შარავანდედის ეფექტი

პირველადობის ეფექტი

თანდასწრების (იქყოფნის)  ეფექტი

საინფორმაციო ბლოკადა
კლასიფიკატორები
სპეციფიური კომენტარები
ფაქტის კონსტატაცია

ცრუ ანალოგია ანუ დივერსია ლოგიკის წინააღმდეგ
უკუკავშირი

ყურადღების გადატანა

მოვლენების „თვითმხილველები“

კონტრასტის პრინციპი და ასიმილაციის ეფექტი
პერსპექტივა

გამეორება

შესავალი

თანამედროვე   საზოგადოებაში   წარმატების  მიღწევა   წარმოუდგენელია ეფექტური ურთიერთობებისა (კომუნიკაციის) და  ამისთვის  საჭირო  უნარის, ცოდნის გარეშე. თავის მხრივ, ეფექტური ურთიერთობების დამყარების შესაძლებლობა უკავშირდება ადამიანის უნარს, გავლენა მოახდინოს სხვა ადამიანებზე და თავი დაიცვას მათი ზეგავლენისგან. ყველა სახის ურთიერთობა ადამიანებთან, მათ შორის ინტერპერსონალურიც, წარმოუდგენელია გარკვეული ზეგავლენის გარეშე.  შეიძლება ითქვას, რომ ადამიანებს შორის ყველა სახის კომუნიკაცია, არსობრივად   მანიპულაციის პროცესს წარმოადგენს. ყველა შემთხვევაში ადამიანი ელის, რომ ურთიერთობის პროცესს საპასუხოდ მოჰყვეს ესა თუ ის  რეაქცია, ქცევა. სხვანაირად ურთიერთობას აზრი არ აქვს. ძნელია მოიყვანო მაგალითი ადამიანებს შორის ურთიერთობისა, როდესაც მას არ უნდოდეს ამ ურთიერთობის შესაბამისი, სპასუხო  რეაქციის, ქცევის მიღება.   ურთიერთობები თვით მეგობრების წრეშიც კი ამ პრინციპს ექვემდებარება.

წარმოიდგინეთ,  რომ   თქვენ  საღამოს  მეგობრებთან  ერთად  ატარებთ. საუბრობთ ამა თუ იმ თემაზე, იგონებთ სხვადასხვა ისტორიას, შესაძლოა კამოთობთ კიდეც, მაგრამ ყველა შემთხვევაში თქვენ მეგობრებისგან ელით მარტივ, ადეკვატურ რეაქციებს, რადგან გსურთ, რომ მათთან ერთად სასიამოვნო დრო გაატაროთ. წარმოუდგენელია, რომ თქვენ ამგვარი ურთიერთობის დროს გინდოდეთ ან ელოდეთ, რომ მეგობარმა დაიძინოს ან ჩხუბი დაგიწყოთ. როგორც ვხედავთ  მეგობრებთან ურთიერთობის დროსაც, თქვენ რაღაცას მოელით, გინდათ რომ მათი ქცევები, თქვენთვის სასურველი და მისაღები იყოს. ამიტომაც აბსოლუტურად ყველა ურთიერთობა დაკავშირებულია სხვა ადამიანებზე ზეგავლენის მოხდენასთან. ადამიანებზე ზემოქმედება კი სხვა არაფერია, თუ არა მანიპულაცია.

მანიპულაცია არის ფსიქოლოგიური ზემოქმედება, რომლის მიზანია ფარულად აღუძრას სურვილი, წააქეზოს ადამიანი განახორციელოს ისეთი ქცევა (მოქმედება), რომელიც  მანიპულატორისთვის არის სასურველი და მის მიერ არის ჩაფიქრებული.

           
რამდენად ეთიკურია ამგვარი ინსტრუმენტების გამოყენება?! გააჩნია ვინ და რა მიზნებისათვის იყენებს მას. 

საჭიროა თუ არა ამ მეთოდების ცოდნა? ამ შემთხვევაში პასუხი ცალსახაა - საჭიროა, რადგან მათი ცოდნა საშუალებას იძლევა მინიმუმამდე იქნას დაყვანილი ადამიანებზე განხორციელებული ფსიქოლოგიური ზემოქმედების, მანიპულაციის გზით მიღებული ისეთი შედეგები როგორიცაა: ფსევდოაზროვნება, ფსევდოგანცდა, ფსევდოაღქმა და ა.შ.

დირექტიული მეთოდები

ეს არის პირდაპირი, მკაცრი ბრძანებები და ინსტრუქციები, როდესაც ადამიანი პირდაპირ გეუბნებათ რა უნდა თქვენგან. ამგვარი მეთოდები განსაკუთრებით ეფექტურია მაშინ, როდესაც ბრძანების მიმცემი აღჭურვილია ძალაუფლებით. მანიპულაციის, ზემოქმედების ობიექტი კი მისდამი დაქვემდებარებულია ან მის მიმართ შიშს განიცდის. აღსანიშნავია, რომ ამგვარი დამოკიდებულებები დამახასიათებელია მართვის ავტორიტარულ-ექპლოატატორული და ავტორიტარულ-პატერნალისტური სისტემებისთვის 

(Rensis Likert - New Patterns of Management McGraw-Hill Inc.,US. 1961).

ფარული სუგესტიური მეთოდები

თანამედროვე კომპანიები, ახალი გენერაციის პოლიტიკოსები და ბიზნესმენები, რომლებიც ორიენტირებულნი არიან მართვის კონსულტატურ ან დემოკრატიულ ფორმებზე პირდაპირი მანიპულაციის ხერხებს ნაკლებად იყენებენ. თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ისინი საერთოდ უარს ამბობენ ზემოქმედების ხერხებზე. ისინი მანიპულაციის უფრო დახვეწილ ფორმებს მიმართავენ, რომლებსაც გასული საუკუნის შუა პერიოდში საფუძველი ჩაუყარა  ცნობილმა ფსიქოლოგმა და ფსიქოთერაპევტმა მილტონ ერიქსონმა.

მილტონ  ერიქსონმა  უარი თქვა  ტრადიციულ  ჰიპნოზზე  (რომლის დროსაც ფსიქოთერაპევტს პირდაპირი, დირექტიული ბრძანებების საშუალებით შეჰყავს პაციენტი ჰიპნოტურ მდგომარეობაში) და ადამიანის ტრანსში შესაყვანად უფრო მსუბუქი, ირიბი შთაგონების მეთოდი შეიმუშავა.

ტექნიკისათვის, რომელიც ერიქსონმა შეიმუშავა პრობლემას აღარ წარმოადგენდა ადამიანის ჰიპნობელურობის ფაქტორი. მან კარდინალურად შეცვალა იმპერატიული ბრძანებებისთვის დამახასიათებელი სიტყვიერი ფორმულირებები. ამ ნოვაციამ ერიქსონს საშუალება მისცა, ტრანსში შეეყვანა ისეთი პაციენტებიც, რომლებიც ტრადიციული ჰიპნოზის დროს ეწინააღმდეგებოდნენ პირდაპირ ბრძანებას და  მათი ჰიპნოზში შეყვანა ვერ ხერხდებოდა.

       

დღეისათვის ფართოდ გამოიყენება ფარული ზეგავლენის (შთაგონების) მრავალი სხვადასხვა მეთოდი, რომლთა უმეტესობა მილტენ ერიქსონისგან იღებს სათავეს.

სოციალურ-ფსიქოლოგიური მეთოდები

სოციალურ-ფსიქოლოგიური  მეთოდების  უმეტესობა, დამარწმუნებელი კომუნიკაციის პროცესში, სოციალური განწყობების კოგნიტურ კომპონენტზე ზემოქმედებას ისახავს მიზნად. ეს მეთოდები XX საუკუნის 50-იანი წლების მიწურულს აღმოცენებული კოგნიტური შესაბამისობის თეორიების პარადიგმებს ემყარება, რომლებსაც კურტ ლევინისა (Kurt Lewin)  და თეოდორ ადორნოს (Theodor W. Adorno) იდეები უდევს საფუძვლად.

ყველა ამ თეორიის მიხედვით,  ადამიანის კოგნიტური სისტემა  ეს არის ადამიანის შეხედულებების მოზაიკა, რომელიც  ყალიბდება  მის  ცნობიერებაში  აღზრდის და განათლების, გარესამყაროზე დაკვირვების და მისი შემეცნების პროცესში.

       

გარესამყაროს შესახებ ინდივიდის  შეხედეულებები   ორგანიზდებიან ურთიერთდაკავშირებულ ინტერპრეტაციებად, რისშედეგადაც  ყალიბდებიან  სხვადასხვა სოციალური განწყობები (attitude), რომლებიც სოციალური ქცევის რეგულატორებს წარმოადგენენ. აქედან გამომდინარე ზემოქმედების მეთოდების სამიზნე, რომელიც კოგნიტური შესაბამისობის თეორიებს ეფუძნება, სოციალური განწყობაა, რადგან ითვლება, რომ ადამიანის სოციალური ქცევები სოციალური განწყობებით დეტერმინირდება. ამდენად თუ გვინდა, რომ სასურველი მიმართულებით შევცვალოთ ადამიანის ქცევა, უნდა შევცვალოთ თავად სოციალური განწყობა.       მიუხედავად იმისა, რომ სოციალური განწყობის შეცვლის საკითხში, არსებობს განსხვავებული შეხედულებები, განწყობის კოგნიტურ კომპონენტზე ინფორმაციული ზემოქმედება უნივერსალურ პრინციპს წარმოადგენს.

ზემოქმედების კონკრეტული მეთოდები

ანონიმური ავტორიტეტი 

ჩვენ  ზემოთ  განვიხილეთ,  თუ  როგორ  ზეგავლენას  ახდენს  პასუხისმგებლობის დელეგირება ავტორიტეტზე. სტენლი მილგრემის ექსპერიმენტი ავტორიტეტის გავლენის და მისდამი დამორჩილების საუკეთესო მაგალითს წარმოადგენს. 

ის ფაქტი, რომ ინდივიდი ან საზოგადოება სენსიტიურია ავტორიტეტის ან რეფერენტული ჯგუფების მოსაზრებების მიმართ, მედიის მიერ საზოგადოების შეცდომაში შეყვანის საყვარელ მეთოდს წარმოადგენს – ეს მეთოდი “რუხი პროპაგანდის” (შავი PR) განუყოფელი ნაწილია და მას ანონიმური ავტორიტეტებით ოპერირება ეწოდება.  

ვინ  შეიძლება  იყოს  ანონიმური ავტორიტეტი?  რელიგიური  მოღვაწე, პოლიტიკური ფიგურა, მეცნიერების ან კულტურის მოღვაწე და ა.შ. 

მანიპულაციის მთავარ პრინციპს წარმოადგენს ის, რომ არ ხდება ავტორიტეტის ვინაობის დასახელება. ამასთან, ინფორმაციის მეტი დამაჯერებლობისთვის გამოიყენება ციტირებები, ექსპერთა შეფასებები, ვიზუალური მასალა და ა.შ. 

მაგალითად: 

1) “მრავალწლიანი ექსპერიმენტების შემდეგ მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ...” 

2) “ექიმები გვირჩევენ...” 

3) “წყარომ პრეზიდენტის უახლოესი გარემოცვიდან, რომელმაც ვინაობის გამხელა არ ისურვა, გვატყობინებს...” 

რომელი მეცნიერები? რომელი ექიმი? რომელი წყარო? 

უმეტეს  შემთხვევებში, ამ გზით  მიწოდებული ინფორმაცია სიმართლეს არ შეესაბამება და პროპაგანდისტულ მეთოდს წარმოადგენს. 

ინფორმაციის შინაარსში არასებული ავტორიტეტის მოშველიება ობივატელის თვალში, ინფორმაციისათვის სოლიდურობის, მნიშვნელობის  და წონის მინიჭებას ემსახურება. ამასთან, რადგან არ სახელდება და ინფორმაციის ავტორიტეტი არ არის იდენტიფიცირებული ჟურნალისტის პასუხისმგებლობა, ცრუ ინფორმაციის გავრცელებისთვის, მინიმიზებულია.

ასე, რომ თუ პასაჟი პოპულარულ მედიაში იწყება სიტყვებით: “მეცნიერები გვირჩევენ...” – საქმე გვაქვს არა ინფორმაციასთან, არამედ პროპაგანდასთან, შავ PR - თან,  შენიღბულ რეკლამასთან ან უბრალოდ აუდიტორიის მოზიდვის მიზნით სენსაციური მასალის გავრცელებასთან. გარკვეულ შემთხვევებში ეს შეიძლება დაკავშირებული იყოს ბანალურ დაუდევრობასთან და უყურადღებობაბსთან.

          

ყოველდღიური ამბავი

იმისათვის,  რომ  ადამიანი  შეაჩვიონ,  შეიაგუონ  ნეგატიურ ამბებს (ინფორმაციას) იყენებენ ე.წ. “ყოველდღიური ამბავის” მეთოდს. ჩვეულებრივ სიტუაციაში ასეთი სახის უარყოფითი ინფორმაცია, თავისი შინაარსით ადამიანებში ბუნებრივ მიუღებლობას უნდა იწვევდეს.
  
როდესაც მშვიდად და აუღელვებლად, წყნარი სახით, ზედმეტი ემოციების გარეშე მიმზიდველი წამყვანი, ყოველდღიურად, ვითომც არაფერი აწვდის საზოგადოებას ინფორმაციას ძალადობის, მკვლელობის და სხვა ამაზრზენი სიმხეცის შესახებ უნდა ვივარაუდოთ, რომ საქმე გვაქვს დაგეგმილ საინფორმაციო კამპანიასთან, რომლის მიზანია რეციპიენტის ემოციურ-აფექტური სფეროს ძალადობასთან ადაპტაციის უნარის გამომუშავებასთან. მოსახლეობა, ამგვარი, რამდენიმე კვირიანი დამუშავების შემდეგ აღარ რეაგირებს ყველაზე საზარელ დანაშაულებებზე, მასობრივ ძალადობაზე და ა.შ.

ამ  ხერხს  აქტიურად  იყენებდნენ  1973  წლს  ჩილეში  განხორციელებული სამხედრო გადატრიალების დროს. იმ პერიოდში საჭირო იყო პინოჩეტის სამხედრო სპეცსამსახურის, “სიკვდილის ქარავანის” მოქმედებების მიმართ მოსახლეობაში ინდიფერენტულობის დანერგვა (სამხედრო გადატრიალებიდან მრავალი წლის მერე ჩილეში ჩატარებული გამოძიების მიხედვით, ამ ქვედანაყოფმა მინიმუმ 2100 ადამიანი დახვრიტა).

განსაკუთრებით თვალსაჩინოა ამ ხერხის გამოყენება პოსტსაბჭოთა სივრცეში ხელისუფლებისადმი ოპოზიციურად განწყობილი მიტინგების, მანიფესტაციების, დემონსტრაციებისა და მასობრივი აქციების დაშლისას. აქციების მომდევნო დღეს ჟურნალისტები საქმიანი და აუღელვებელი ტონით, ემოციის გარეშე, როგორც ჩვეულებრივ ამბავს აწვდიან მოსახლეობას: “გუშინ, სამართალდამცავი ორგანოები იძულებულნი გახდნენ გამოეყენებინათ ძალა საზოგადოებრივი წესრიგის დამრღვევთა წინააღმდეგ. დაპატიმრებულია ამდენი და ამდენი კანონდამრღვევი. მათ მიმართ კანონის შესაბამისად აღძრულია სისხლის სამართლის საქმე და ა.შ.” 

ამგვარი  დამოკიდებულება  ერთი  მხრივ  მომხდარის  მნიშვნელობის დევალვირებას ახდენს, მეორე მხრივ კი უმუშავებს აუდიტორიას იმუნიტეტს მსგავსი მოვლენების მიმართ და ჩვეულებრივ, ნაკლებად საყურადღებო ამბად წარმოაჩენს.                                                                                    

თბილისი

მინსკი

 

კიევი

 

  ბაქო

                                                   

დაიჭირე ქურდი 

მეთოდის "დაიჭირე ქურდი" მიზანია – თქვენს მოწინააღმდეგეებში გათქვეფა.

ამ  ხერხის  საუკეთესო  მაგალითია,  1970  წელს  ცენტრალური  სადაზვერვო სააგენტოს (CIA) შეფის, უილიამ კოლბის  მიერ დაგეგმილი კამპანია. 70-იან წლებში ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო სერიოზულ საზოგადოებრივი წნეხის ქვეშ მოექცა: გარკვეული პოლიტიკური ძალები, პოლიტიკური ინსტიტუტები, ანალიტიკური ცენტრები (Think tank)  და საზოგადოებრივი ორგანიზაციები ცენტრალურ სადაზვერვო სააგენტოს ამხელდნენ მკვლელობებში, ტერორიზმში, სხვადასხვა ქვეყნებში სახელმწიფო გადატრიალების ორგანიზებაში, ნარკობიზნესში, აგენტურულ ჩავარდნებში.
           
სიტუაცია  განსაკუთრებით  მას  შემდეგ  დაიძაბა,   რაც  The New York Times - ის რეპორტიორმა სეიმურ ჰერშმა (Seymour Hersh) გამოაქვეყნა ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტოს მიერ ძალაუფლების გადამეტების ფაქტების სია. მათ შორის 20 წლის განმავლობაში მიმდინარე პერლუსტრაციის ოპერაცია, რომლის ფარგლებშიც ხდებოდა რიგითი ამერიკელების და ამერიკული ორგანიზაციების კორესპონდენციების  ფარული თვალთვალი.
           
CIA-ის  წინააღმდეგ  აგორებული  ამ  კამპანიის  საპასუხოდ,  სრულიად მოულოდნელად, კოლბიმ და მისმა უწყებამ დაიწყეს ისეთი ინტენსივობით თვითმხილება, რომ ყველაზე მკაცრ კრიტიკოსებიც კი უკან ჩამოიტოვეს.  ყველაფერი ისე ოსტატურად იყო გაკეთებული, რომ ცოტა ხანში ისინი ვინც CIA-ის წინააღმდეგ გამოდიოდნენ, არა მხოლოდ თავად შეწყვიტეს კამპანია, არამედ კოლბის და მის გუნდს მოუწოდეს შეეწყვიტათ თვითმხილება, რადგან სიტუაცია ისე იძაბებობოდა, რომ საფრთხე უკვე CIA-ის ყოფნა არყოფნის საკითხს ემუქრებოდა.

                                                   

კონფუციანური ტრანსი

ამ ტექნიკას, ხშირად მიმართავენ პოლიტიკოსები, როგორც მედიით გამოსვლებისას, ისე ამორჩევლებთან პირისპირ კომუნიკაციის დროს. აგრეთვე ბოშები მარჩიელობის დროს, გამყიდველები და გაყიდვების აგენტები პროდუქციის რეალიზაციის პროცესში, ვაჭრები აღმოსვლურ ბაზრებში და ა.შ.
      
აღნიშნული მეთოდის გამოყენებისას თქვენ ლაპარაკობთ ბევრს, ხშირად გადადიხართ, “ხტებით” ერთი საკითხიდან მეორეზე, შემდეგ მესამეზე და ა.შ. გამუდმებით შებოჭილი, დაძაბული გყავთ თანამოსაუბრის ცნობიერება, რასაც სათანადო კითხვებითაც აძლიერებთ: “ხომ მართალია?”, “ხომ გახსოვთ?”, “თქვენ ხომ დარწმუნებული ხართ?” და მაშინ, როდესაც თქვენს თანამოსაუბრეს საბოლოოდ მოუდუნდება ყურადრება და თავბრუ ეხვევა სიტყვების გაუთავებელი სერპანტინით – სთავაზობთ თქვენთვის სასუეველ იმ წინადადებას, რომლითაც თანამოსაუბრესთან მიხვედით.  ამ წინადადებას უკვე შთაგონების ძალა აქვს. 

თვალსაჩინოებისათვის  მოვიყვანთ  “კონფუციანური  ტრანსის” მაგალითს (ქართულ სლენგზე ამ ხერხს “დაბოლებაც” შიძლება ვუწოდოთ). 


წარმოიდგინეთ   თქვენ   იმყოფებით ჰომეოპატიური  პრეპარატების გამოფენა-გაყიდვაზე. ერთ-ერთ პავილიონთან მიდის წარმოსადეგი ადამიანი, რომელიც იწყებს საუბარს: “მე ძალიან მომწონს ეს პრეპარატი – ის ძალიან კარგად მოქმედებს უძილობაზე” და რამოდენიმე ნიმუშს ყიდულობს, რაც იქ მყოფთა ინტერესს იწვევს. ის კი დიალოგს აგრძელებს: “თქვენ იცით? ეს პრეპარატი ძალიან პოპულარულია უცხოეთში. ახლახან ვიყავი ამერიკაში და ყველა ოჯახში, სადაც კი მე მიმიწვიეს ვნახე ეს პრეპარატი. ისინი თვლიან, რომ ეს მათთვის უაცილებელია. ჩვენს ქვეყანაში ცოტა სხვა დამოკიდებულებაა ამ პრეპარატის მიმართ. აი, ჩემს მეგობარსაც აწუხებს უძილობა, მაგრამ ფული ენანაება მის შესაძენად. უკაცრავად, მგონი თემას გადავუხვიე – სინამდვილეში მინდოდა მეკითხა რამე ხომ არ იცით ექსტრასენსი მეინერის შესახებ, რომელზეც როგორც გადმოცემით ვიცი ლეგენდები დადის?” (სწორედ ექსტრასენსი მეინერის რეკლამირება წარმოადგენდა შთაგონების მთავარ მიზანს).

როგორც ვხედავთ, თავდაპირველი ტექსტი მხოლოდ ყურადღების მისაბყრობად და ცნობიერების გარკვეული მიმართულებით (ჰომეოპატიური პრეპარატისკენ) მისამართად არის გამოყენებული. მთელი ამ ხნის განმავლობაში მსმენელთა ცნობიერება შებოჭილი და დაძაბული მიჰყვება აღნიშნულ კონტენტს. მოსაუბრე კი მოთმინებით ელის მომენტს, როდესაც მისთვის მთავარ, შთაგონებისთვის საჭირო ფრაზას მიაწოდებს მსმენელებს: “...იცით ექსტრასენსი მეინერის შესახებ?” - დაახლოებით ასე გამოიყურება “კონფუციანური ტრანსი”. 
        
აღსანიშნავია,  რომ  ყველა  მეტყველებით  ტექნიკას  ერთი  საერთო თავისებურება აქვს: რეციპიენტის დასარწმუნებლად გაცილებით ეფექტურია, რომ მისი ყურადრება მიაბყრობილი იყოს არა საუბრის შინაარსზე, არამედ მის გარეგნულ გაფორმებაზე. ამიტომ სასურველია ისაუბროთ პირველ პირში, რაც გააძლიერებს თქვენს მიმართ ყურადღებას. ამას გარდა შეავსეთ თქვენი ნაამბობი მრავლობითი დეტალებით, რომელშიც, როგორც ბადეში ისე გაებმება მსმენელის ან თანამოსაუბრის ცნობიერება (Константин Хаpский  - "Пpактическое пpименение Эpиксоновского гипноза в бизнесе, пpоведении пеpеговоpов, pекламе, общении, (c) 1995, Konstantin Harsky. St.Petersburg, Russia).

მილტონ ერიქსონის სამმაგი სპირალი 

ნეირო-ლინგვისტური  პროგრამიერიების  ეს  მეთოდი სპარსული ზღაპრის “1001 ღამის” სიუჟეტს წააგავს – ზღაპრის გმირი, შაჰერეზადა თავის გადარჩენის მიზნით გამთენიისას ყველაზე საინტერესო ადგილას წყვეტდა ზღაპარს. მეფეს იმდენად აინტერესებდა ფინალი, რომ ყოველდღიურად დებდა შაჰერეზადას სიკვდილით დასჯას. 

“მილტონ ერიქსონის სამმაგი სპირალი” (Triple helix of Milton Erickson) ერთ-ერთი ყველაზე მძლავრი ხერხია ადამიანის ტრანსში შესაყვანად ისე, რომ მან ამის შესახებ არაფერი იცის. ეს მეთოდი საშუალებას იძლევა ადამიანს თავს მოახვიო სასურველი ინფორმაცია, რისთვისაც საკმარისია სუბიექტს მიაწოდო სამი სხვადასხვა ინფორმაცია  (ამბავი, ისტორია) , რომელთაგან ერთ-ერთი ის ინფორმაციაა, რომელიც გსურთ, რომ შთააგონოთ რეციპიენტს. აღნიშნული მეთოდი თავად მილტონ ერიქსონს ეკუთვნის და პირველად 1982 წელს იქნა გამოქვეყნებული (My Voice Will Go with You: The Teaching Tales of Milton H. Erickson, M.D.  W.W. Norton & Company Pub.1982).

მილტონ ერიქსონის სამმაგი სპირალის ტექნიკა:  

• იწყებთ რაიმე ისტორიის მოყოლას და მაშინ როდესაც ამ ამბის ყველაზე საინტერესო ადგილს მიადგებით წყვეტთ თხრობას და გადადიხართ სხვა ისტორიაზე; 
• ანალოგიურად იქცევით მეორე ისტორიის თხრობისასაც, რომელსაც ასევე არ ამთავრებთ და ყველაზე საინტერესო ადგილას წყვეტთ; 
• მესამე ჯერზე უკვე აწვდით თქვენთვის მნიშვნელოვან იმ ინფორმაციას, რომლის შთაგონებაც გინდათ სუბიექტისთვის. ამჯერად ინფორმაციას აწვდით ბოლომდე; 
• ამის შემდეგ უბრუნდებით მეორე ინფორმაციას, რომელიც არ დაგისრულებიათ და აგრძელებთ იმ ადგილიდან სადაც ის შეწყვიტეთ. 
• ბოლოს კი შეწყვეტილი ადგილიდან აგრძელებთ და ბოლომდე ყვებით თავდაპირველ ისტორიას.

პირველი ორი მონათხრობი, რომლებიც ცნობიერების, ყურადღების გასაფანტავად და მოსადუნებლად არის გამიზნული, რეციპიენტს ადვილად ამახსოვრდება. მესამე ამბავი კი, როგორც წესი დავიწყებით ხასიათდება. თუმცა ის უკვალოდ არ ქრება, რადგან მოდუნებული, დბნეული ცნობიერებითა და გაფანტული ყურადღებით გამოწვეული მსუბუქი ტრანსის ფონზე, მიწოდებული ინფომაცია ადვილად შეღწევადია არაცნობიერ ფსიქიკაში.  არაცნობიერ ფსიქიკაში "დაარქივებული" ინფორმაცია აქტიურდება, როგორც "ბრძანება" და ზეგავლენას ახდენს აღქმის პროცესზე, გადაწყვეტილების მიღებაზე და.ა.შ. 
          
ძალზედ მნიშვნელოვანია, რომ ყურადღების გადასატანად გამოყენებული ორივე ამბავი (ინფორმაცია) იყოს საინტერესო, რათა სათანადოდ "შებოჭოს" რეციფიენტის ცნობიერება.

გათქვეფა

ეს  მეთოდი  გამოიყენება  რაიმე  მოვლენის  (პიროვნების, ბრენდის და ა.შ.) აქტუალობის შესამცირაბლად ან მის მიმართ ნეგატიური დამოკიდებულების ჩამოსაყალიბებლად. 

ხშირად ამ მეთოდს წარმატებით იყენებენ მოწინააღმდეგის დისკრედიტაციის მიზნით. სქემა მარტივია: თქვენ იწყებთ მოწინაარმდეგის გამუდმებით ქებას, სისტემატურად ახსენებთ მის სახელს, ხშირად უადგილოდ და კონტექსტიდან ამოვარდნილად.  მიზანმიმართულად აზვიადებთ მის უნარებს, აფეტიშებთ. 

შედეგი უკუპროპორციულია – ძალიან ჩქარა  ეს  ყველას ბეზრდება და თქვენს მიერ “გათქვეფილი” სახელის ხსენებაც კი ადამიანებში გაღიზიანებას იწვევს.

                                                                              
                               
                                    

შარავანდედის ეფექტი

შარავანდედის ეფექტი (halo effect), რომლის თანახმადაც ჩვენ ინდივიდის შესახებ ზოგადი შეხედულება გვიყალიბდება მისი ერთი რომელიმე თვისების მიხედვით, ემპირიულად ჯერ კიდევ 1920 წელს ბიჰევიორიზმის ერთერთმა პიონერმა ედუარდ თორნდაიკმა (Edward Lee Thorndike) დაადასტურა (Thorndike, E.L., (1920), "A Constant Error in Psychological Rating," Journal of Applied Psychology, vol. 4, 25-9).

         
ეს  მეტად  საინტერესო  ეფექტი გვაიძულებს  ადამიანი  შევაფასოთ ან ვიმსჯელოთ მის შესახებ მხოლოდ ერთი რომელიმე თვისების მიხედვით. მაგალითად თუ თქვენ გარეგნულად მოგწონთ ადამიანი, დიდი ალბათობით ივარაუდებთ, რომ მას კარგი ინტელექტი აქვს, მეგობრული და კეთილი ადამიანია.

        
1994 წელს დუგლას კეროლმა, ჯორჯ დევისმა და პოლ ბენეტმა (Douglas Carrol, George Davey Smith, Paul Bennett) გლაზგოს უნივერსიტეტეტიდან, ძალიან საინტერესო და ორიგინალური ექსპერიმენტი ჩაატარეს. მართალია ექსპერიმენტი ადამიანის სოციო-ეკონომიკურ სტატუსსა და ადამიანის ჯანმრთელობას შორის კორელაციას უკავშირდებოდა, მაგრამ მიღებული შედეგები გაცილებით უფრო საინტერესო შარავანდედის ეფექტის თვალსაზრისით აღმოჩნდა.

         
კვლევა  გლაზგოს  ძველ  სასაფლაოზე  ჩატარდა.  ადამიანის  ჯანმრთელობის კრიტერიუმად მკვლევარები გარდაცვლილის საფლავის ქვებზე  მითითებულ სიცოცხლის ხანგრძლივობას განიხილავდნენ. სოციალური  სტატუსის განმსაზღვრელად კი საფლავის ქვის ან სტელის სიმაღლეს, რადგან თვლიდნენ, რომ რაც უფრო მაღალი იქნებოდა საფლავის ქვა, მით მეტი იქნებოდა მისი ფასი და შესაბამისად  უფრო მდიდარი ადამიანი იწვებოდა მის ქვეშ.

        
სულ გამოკვლეულ იქნა 843 საფლავი. შედეგები გამაოგნებელი გამოდგა. გამოკითხულთა  65%-მა მაღალი სტატუსის მქონე გარდაცვლილებს (საფლავები, რომლებზეც მაღალი სტელები იდგა) კარგი ჯანმრთელობა და ხანგრძლივი სიცოცხლე მიაწერეს (DavidG. Myers - Social Psychology 7th Seventh Edition. Publisher: McGraw Hill; 2002).

         
აღნიშნული ექსპერიმენტი იმაზე მიანიშნებს,  რომ შარავანდედის ეფექტი გარდაცვლილი ადამიანების შეფასებაზეც ახდენს გავლენას.

          
ზოგადად შარავანდედის ეფექტს   განაპირობებს ადამიანის ფსიქოლოგიური თავისებურება – იაზროვნოს მცდარი ანალოგიებით. მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია ფართოდ გავრცელებული ორი სტერეოტიპული შეცდომა: "გვერდით ყოფნა - ერთად ყოფნას ნიშნავს" და  "წარმატება ერთ საქმეში - ნიშნავს წარმატებას სხვა საქმეებშიც".

"გვერდით ყოფნა - ერთად ყოფნას ნიშნავს"

პირველი  შეცდომა  იმაში  მდგომარეობს,  რომ ადამიანების დიდი ნაწილი ფიქრობს, რომ „ვინმეს გვერდით ყოფნა - ერთად ყოფნას ნიშნავს“. სწორედ ეს  ფენომენი განაპირობებს იმას, რომ მაღალი თანამდებობის ან ცნობილი ადამიანების გვერდით ყოფნა საზოგადოების თვალში ზრდის პიროვნების სოციალურ სტატუსს.

         
სწორედ  ამის  გამო  უყვართ  პოლიტიკოსებს  პოპულარული  მსახიობების, სპორტსმენების  და  მუსიკოსების,  ცნობილი მეცნიერების,  მწერლებისა და მხატვრების გვერდით ყოფნა. ამ გზით პოლიტიკოსებზე პროეცირდება და ნაწილობრივ გადადის ის სიყვარული და კეთილგანწყობა, რომელიც ხალხს საზოგადოების მიერ პატივცემული ადამიანების მიმართ გააჩნია.

         
აი,  რატომ  „ამაგრებენ“  საკუთარ  რიგებს და საარჩევნო სიებს  პოლიტიკური პარტიები ცნობილი ადამიანებით. აი, რატომ აჩვენებენ ადამიანები ახლობლებს და მეგობრებს „დიდ ადამიანებთან“ გადაღებულ ფოტოებს, რატომ ფენენ მათ სოციალურ ქსელებში, კიდებენ სამუშაო ოთახებსა და კაბინეტებში.
            
ფსიქიკისათვის დამახასიათებელი ამ სტერეოტიპული შცდომით ("გვერდით ყოფნა - ნიშნავს ერთად ყოფნას")  ყველაზე  ხშირად პოლიტიკოსები  მანიპულირებენ. განსაკუთრებით საარჩევნო კამპანიების პერიოდში. მაგალითისათვის მოვიყვანთ პრეზიდენტ ობამას, რომელიც ოსტატურად იყენებს აღნიშნულ ხერხს.

ბარაქ ობამა ლეგენდარული მუსიკოსების გარემოცვაში მღერის ცნობილ ბლუზს 

"Sweet Home Chicago" 

                                                                                                   

      

   ბარაქ ობამა და Bruce Springsteen 2008
წლის დემოკრატიული პარტიის პრაიმერისზე

ბარაქ ობამა Facebook-ის ოფისში (Palo Alto, California, Silicon Valle) მარკ ცუკენბერგს და Facebook-ის სტაფს ხვდება  (ვიდეოს სანავავად ისარზე  დააწკაპუნეთ ორჯერ)

ბარაქ ობამა და Led Zeppelin
კენედის ცენტრში

ბარაქ ობამა და ბონო

ბარაქ ობამა და ჯორჯ ქლუნი

 "წარმატება ერთ საქმეში - ნიშნავს წარმატებას სხვა საქმეებშიც"

მეორე სტერეოტიპი, რომელიც შარავანდედის ეფექტს განაპირობებს უკავშირდება ფართოდ გავრცელებულ მცდარ მოსაზრებას, რომლის თანახმადაც ადამიანმა, რომელმაც ერთი კონკრეტული მიმართულებით წარმატებას მიაღწია, სხვა სფეროშიც აუცილებლად წარმატებული იქნება. ადამიანებს სჯერათ, რომ მაღალი კომპეტენციის ადამიანი ან რაიმე დარგის კარგი პროფესიონალი სხვა სფეროშიც აუცილებლად ასეთივე იქნება. მაღალი კვალიფიკაციისა და კომპეტენციის მიწერა არა მხოლოდ ადამიანებზე ხდება.

         
ანალოგიურ ვითარებასთან გვაქვს საქმე პროდუქტებთან და სავაჭრო ნიშნებთან მიმართებაშიც.  ადამიანებს მიაჩნიათ, რომ ცნობილი ბრენდის მიერ გაკეთებული კარგი პროდუქტი აუცილებლად იმას ნიშნავს, რომ ამ ბრენდის სახელით წარმოებული ახალი პროდუქტი იმთავითვე კარგი იქნება.

           
მიუხედავად იმისა,  რომ შარავანდედის ეფექტის დროს რეალურად საქმე გვაქვს მცდარი ანალოგიებით და სტერეოტიპებით ოპერირებასთან, აღნიშნული ეფექტი კარგად მუშაობს და წარმატებით შეიძლება გამოყენებულ იქნეს როგორც პოლიტტექნოლოგიებში ისე ბრენდინგში.

პირველადობის ეფექტი

დოქტორმა გებლესმა (Joseph Goebbels) თანამედროვე პროპაგანდაში ერთ-ერთი ძირითადი პრინციპი შემოიტანა: ის ადამიანი, რომელიც პირველ სიტყვას ეტყვის მსოფლიოს, ყოველთვის მართალია (Goebbels' Principles of Propaganda. Leonard W. Doob. Public Opinion Quarterly, Volume 14, Issue 3, FALL 1950, Pages 419–442, https://doi.org/10.1086/266211. Published: 01 January 1950).

მოგვიანებით, ფსიქოლოგებმა აღმოაჩინეს, რომ კანდიდატი, რომელიც საარჩევნო კამპანიის დროს, დამაჯერებლად პირველი წარუდგენს საკუთარ თავს ამომრჩეველს როგორც გამარჯვებული, სწორედ მას აღიარებს მასობრივი ცნობიერება.

ანალოგიურ დასკვნამდე მივიდნენ კარლ ჰოვლანდი და მუზაფერ შერიფი იელის უნივერსიტეტიდან, აგრეთვე ნ. ჯანისი და ლ. დოუბი, რომლებიც თვლიდნენ, რომ პროპაგანტისტის წარმატება, გარკვეულ წილად უზრუნვეყოფილია, თუ მოწინააღმდეგეზე ადრე  მისმა ინფორმაციამ მიაღწია აუდიტორიამდე. ამ დროს მუშაობს აღქმის ერთ-ერთი ეფექტი: საპირისპირო ინფორმაციის მიღებისას (რომლის გადამოწმებაც შეუძლებელია), ჩვენ უპირატესობას ვანიჭებთ იმ ინფორმაციას, რომელიც პირველად მივიღეთ.

უკვე ჩამოყალიბებული მოსაზრების შეცვლა ძალიან რთულია. აღნიშნული ეფექტი მხედველობაში მიიღება და გამოიყენება  კომპრომატების მასიურად გატყორცნისას. საბოლოოდ დამნაშავე არის ყოველთვის ის, ვინც ჭუჭყში გასვარეს და მას ამ ჭუჭყის ჩამობანა მოუწევს. გარდა ამისა, საზოგადოებაში არსებულ ცნობიერებაში ბრალმდებელის სტატუსი აღიქმება უფრო მაღალი დონის საფეხურად, ვიდრე ბრალდებულისა. საყოფაცხოვრებო დონეზე, ეს ასე გამოიყურება: "რახან ის თავს იმართლებს, ე.ი. დამნაშავეა." ჰიტლერი ამტკიცებდა: "საზოგადოებას ყოველთვის ურჩევნია დაიჯეროს, თუნდაც 90%-იანი სიზუსტის  დაუსაბუთებელი ბრალდება, ვიდრე  თუნდაც  100%-იან სიმართლით გამყარებული თავის მართლება."

1925 წელს, ამერიკელმა ფსიქოლოგმა ფრედერიკ ლუნდტმა (Lund, Frederick Hansen (1925). "The Psychology of Belief IV: The Law of Primacy in Persuasion". Journal of Abnormal and Social Psychology. 20: 183–91.) ჩამოაყალიბა "უპირატესობის კანონი", რომლის მიხედვითაც ამა თუ იმ ფაქზე ან მოვლენაზე პირველი მიწოდებული ინფორმაცია უფრო მეტ გავლენას ახდენს აუდიტორიაზე, ვიდრე მომდევნო. ამ ფენომენის ერთ-ერთი მიზეზი იმაში მდგომარეობს, რომ მან, ვინც პირველმა გააცნო ინფორმაცია საზოგადოებას, მოიპოვა პრიორიტეტი არსებული ინტერესის დაკმაყოფილებაში და შესაბამისად ფაქტისა და მოვლენის მიმართ პირველადი ფსიქოლოგიური მითითებების ჩამოყალიბებაში. ინფორმაციის პირველი წყარო, გაცილებით უფრო ატრაქტიულია აუდიტორიისთვის, ვიდრე მომდევნო. სამომავლოდ,  წყაროს პირველობა და ოპერატიულობა, ხელს უწყობს მის მიმართ  უპირატესობის ფორმირებასა და გამყარებას. ამ პრინციპით, ყველა მედია საშუალება, ცდილობს  პირველმა მიაწოდოს ფართო აუდიტორიას მოვლენები საკუთარი ინტერპრეტაციით. 

თანდასწრების (იქყოფნის)  ეფექტი

ეს ხერხი ასევე შესულია ნაცისტური პროპაგანდის პრაქტიკაში და დღეს აღწერილია ჟურნალისტიკის ყველა სახელმძღვანელოში. ის მოიცავს სხვადასხვა ხრიკს, რომელმაც უნდა მოახდინოს რეალობის იმიტირება. ამ ხრიკებს ხშირად იყენებენ „რეპორტაჟებში ბროლის ველიდან“, კრიმინალური ქრონიკის დროს, როცა ხდება წინა რიცხვით ქურდებისა და მძარცველების დაჭერის თუ ავტოკატასტროფის გადაღების ფაბრიკაცია.

მაგალითად, „საბრძოლო მოქმედებების“ ილუზია ხდება კამერის მკვეთრი მოძრაობით და ფოკუსის არევით. ამ დროს კამერის წინ დარბიან ადამიანები და ისმის ხმაური და სროლის ხმა. ყველაფერი ისე გამოიყურება, თითქოს ოპერატორს ცეცხლის ქვეშ, ექსტრემალურ პირობებში უწევს რეალობის გადაღება.

                 

ჩვენთვის უცნობია დადგმულია თუ არა ეს სცენები, მაგრამ გვინდა აღვნიშნოთ, 

რომ დაახლოებით ასე გამოიყურება დადგმული სცენებიც

ჟურნალისტის მოგონებებიდან: „ამერიკელების მიერ ავღანეთის დაბომბვამდე თალიბანი და ჩრდილოეთის ალიანსი  იშვიათად ესროდნენ ერთმანეთს, ძირითადად ისინი ჰაერში ისროდნენ. ტანკები იყო საბრძოლო მოქმედებაში და მიმართული სამიზნე წერტილებისკენ, რათა შემთხვევით არ დაეზარალებინათ მეზობელი სოფლები. სწორედ ამიტომ ამერიკასა და რუსეთს ძალიან დიდი ძალისხმევა დასჭირდათ, რათა დაერწმუნებინათ ორივე მხარე გადასულიყვნენ საბრძოლო მოქმედებებზე. 

ყოფილა შემთხვევა, როცა ჟურნალისტი გასულა ბრძოლის წინა ხაზზე საბძოლო მოქმედებების გადასაღებად და აღმოჩენილა, რომ იქ ბრძოლა საერთოდ არ მიმდინარეობა. და მაშინ ის უკვეთავდა გადაღების ფაბრიკაციას. იხდიდა ფულს და მოჯახედები იწყებდნენ სროლად თალიბების მიმართულებით და თალიბებიც პასუხობდნენ. ამ ყველაფერს კი კამერა აღბეჭდავდა. ამის შემდეგ, საერთაშორისო სააგენტოები იუწყებოდნენ, რომ ჟურნალისტები თალიბების სროლის ქვეშ მოყვნენ. საინფორმაციო გამოშვებებში კი ყველგან ატრიალებდნენ „რეალურ“ ვიდეო კადრებს. ნამდვილობის ილუზიას აქვს ძლიერი ემოციური ზემოქმედება და ქმნის მოვლენების უტყუარობის ეფექტს.  იქმნება იქ ყოფნის (თანდასწრების) ძლიერი ეფექტი, ჩვენს წინ საშინელი რეალობა იშლება, და არავის ეპარება ეჭვი, რომ ეს მხოლოდ დადგმული იაფფასიანი სპექტაკლია.

ეს ტექნიკა ფართოდ გამოიყენება კომერციულ რეკლამაშიც - ყველაფრის ისე  დაიდგმა, რათა შეიქმნას გულუბყვილო "უბრალო" ადამიანის იმიჯი. მაგალითად: სარეკლამო ვიდეო რგოლებში, სადაც მსახიობი ე.წ. „დეიდა თამარი,“ კარგად დაყენებული ხმით, სცდილობს მოირგოს „ჩვეულებრივი რიგითი ადამიანის“ იმიჯი და მომხმარებელს ესაუბროს კამერასთან მიუჩვეველი ადამიანის მანერებით: საუბრისას თითქოსდა შემთხვევითი პაუზებით, პატარ-პატარა შეფერხებებით და ა.შ. ეს არის პრიმიტიული, მაგრამ მოქმედი ხერხი „აუდიტორიის ყურადღების მიპყრობისა“.
  

საინფორმაციო ბლოკადა

აქ ეპიგრაფად შეიძლება გამოვიყენოთ ციტატა რუსეთის შინაგან საქმეთა სამინისტროს ანალიტიკური ჩანაწერიდან: „იქ, სადაც ინფორმაციის ფასი ადამიანების სიცოცხლის ტოლფასია, არ შეიძლება იყოს დემოკრატიის, საჯაროობისა და ე.წ. მოვლენების ობიექტურად გაშუქების ადგილი“... თუ  დააკვირდებით თუ როგორ აშუქებს ამერიკული CNN ანდა რუსული ОРТ და РТР „ანტიტერორისტულ ოპერაციებს“,  თქვენ საინფორმაციო ბლოკადის მეთოდებს ყოველდღიურად შეხვდებით. მაგალითად, ნიუიორკში 2001 წლის 11 სექტემბრის ტერაქტისას აშშ-ის მთავრობამ ამერიკული მედიას „რეკომენდაციების“  ჩამონათვალი შექმნა. მათ, სხვა საკითხებთან ერთად, მკაცრად მოუწოდეს თავი შეეკავებინათ ალ-ქაიდას საქმიანობის დეტალური გაშუქებისგან, ბენ ლადენის ციტირებისა და მისი ინტერვიუს გამოქვეყნებისგან. ჩამოართვა საჯაროდ აზრის გამოთქმის უფლება მოწინააღმდეგე მხარეს, პროპაგანდისტული ომის ერთ-ერთი მთავარი ამოცანაა.

საინფორმაციო ბლოკადა ყოველთვის მჭიდროდ არის დაკავშირებული ინფორმაციის დომინირებასთან. ეს არის მედლის ორი მხარე. მას მიმართავენ როგორც საომარი მოქმედებებისას, ასევე მშვიდობიანობის დროს (მაგალითად, არჩევნებზე). ხშირად ხდება ინფორმაციული ვაკუუმის ხელოვნურად შექმნა, რათა შემდგომ მოხდეს ტენდენციური ინფორმაციის გავრცელება. ძალიან ხშირად სახელმწიფო სტრუქტურები ბლოკავენ ინფორმაციას ამა თუ იმ პრობლემის შესახებ და შემდეგ მოგვიანებით აწვდიან მას საზოგადოებას, ალტერნატივის გარეშე. ვინაიდან საზოგადოებაში ამ საკითხისადმი ინტერესი ძალიან მაღალია, ხელისუფლებისთვის სასარგებლო ინფორმაციის გავრცელების არეალიც მაქსიმალურია. ეს უზრუნველყოფს მოვლენების ერთიან ინტერპრეტაციას და უზრუნვეყოფს ადამიანების მასიურ „ზომბირებას“. ამ დროს მედიაში დაფიქსირებული პოზიცია არ იცვლება, შესაბამისად სხვა მოსაზრება პრაქტიკულად მიუწვდომელია აუდიტორიისთვის.

დღესდღეობით, საინფორმაციო ბლოკადა, პრაქტიკულად ყველა სამხედრო-პოლიტიკური კონფლიქტს თან სდევს. 1991 წელს ერაყის ომი იყო ასახული როგორც "სუფთა" და სამართლიანი. დასავლური მედია აღფრთოვანებით აშუქებდა  „ქირურგიული სიზუსტით მიყენებულ წერტილოვან დარტყმებს“. იმავდროულად, გულდასმით მალავდნენ საპირისპირო ინფორმაციას, ხოლი იმ მოვლენებს, რომელთა დაფარვაც შეუძლებელი იყო, მოიხსენიებდნენ როგორც სამწუხარო „შეცდომებს“, რათა შეემსუბუქებინათ საზოგადოების უარყოფითი რეაქცია (იხ. შეცვლა). მაშინ ცენზურა შეეხოთ აშშ-ს იუსტიციის მინისტრ რ. კლარკს და ამერიკაში ცნობილ ოპერატორს, რომლებმაც ბაღდადიდან ჩამოიტანეს ფირზე გადაღებული ვიდეო მასალა, თუ როგორ იტანჯებოდნენ და იღუპებოდნენ  იქ სამოქალაქო პირებიც. ყველა ამერიკულმა ტელეკომპანიამ გადადო მათთან მანამდე დაგეგმილი შეხვედრა და არცერთმა არ გააშუქა არასასურველი კადრები. 

იუგოსლავიის წინააღმდეგ ნატო-ს საჰაერო თავდასხმების დროს, დიდ ბრიტანეთში, ევროპარლამენტის არჩევნები ტარდებოდა. მცირერიცხოვანმა სოციალისტურმა შრომის პარტიამ თავის წინასაარჩევნო კლიპში ჩასვა  ნატოს ბომბდამშენბისგან განადგურებული სერბეთის დოკუმენტური კადრები... ბიბისიმ ეს კადრები კლიპიდან ამოჭრა და ისე გაუშვა ეთერში.

რით აიხსნება ასეთი ცენზურა?! ამ კითხვაზე პასუხი ჯერ კიდევ, 1914-1918 წლებში პირველი მსოფლიო ომის დროს, გასცა დიდი ბრიტანეთის მაშინდელმა  შეიარაღებული ძალების მინისტრმა დეივიდ ლოიდ ჯორჯმა: „ადამიანებმა რომ იცოდნენ სიმართლე ომზე, ის შეწყდებოდა ხვალვე. მაგრამ მათ ეს არ იციან და ვერც ვერასდროს გაიგებენ“.

უკრაინელი კომუნიკაციური ტექნოლოგიების სპეციალისტი გიორგი პაჩეფცოვი ჩეჩნეთის ომის მაგალითზე საინფორმაციო სივრცის ბლოკირების კონტროლს შემდეგნაირად აკლასიფიცირებს:

1.     ვერბალური აღნიშვნების კონტროლი (იხ.შეცვლა). მაგალითისთვის შეიძლება გამოდგეს როგორიცაა „წერტილოვანი დარტყმები“ „ტერიტორიის გაწმენდა“ და ა.შ., ანუ ისეთი სიტყვათა კომბინაცია, რომელიც ადამიანის ცნობიერებას მაქსიმალურად აშორებს სასიკვდილო შინაარსს.

2.     ვიზუალური გამოსახულების კონტროლი, როცა ეკრანზე არ ჩანს დაჭრილისა და მოკლულის კადრები, ასევე ფედერალური ჯარების დაბომბილი ტექნიკა.

3.     მოვლენების ინტერპრეტაციის ერთიანაირობის კონტროლი. ამის კარგი მაგალითია რუსეთის პრესის, ტელერადიომაუწყებლობისა და მასობრივი კომუნიკაციის მინისტრის მიხეილ ლესინის სპეციალური მითითება, რომელიც კრძალავადა ტელევიზიით ჩეჩენ მენრძოლებთან ინტერვიუების ჩვენებას.

რუსულ მედიაში ჩეჩნეთში მიმდინარე მოვლენების გაშუქების გარდა,  საინფორმაციო ბლოკადის მაგალითად შეგვიძლია მოვიყვანოთ რუსეთის მეზობელი  ქვეყნებიც: საქართველო, ბელარუსი, უკრაინა,  მოლდოვა.   2000-2001 წლების სპეციალური გამოკვლევებიდან ჩანს, რომ რუსული რედაქციები თუ კორესპონდენტები ამ ქვეყნების შესახებ მასალის 90-95%-ს არაობიექტურად აშუქებენ. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, რუსეთის პრესა პრაქტიკულად არ აძლევს საშუალებას ამ ქვეყნების წარმომადგენლებს დამოუკიდებლად გამოხატონ საკუთარი პოზიცია. (საუკეთესო შემთხვევაში აჩვენებენ მხოლოდ კონტექსტიდან ამოვარდნილ მოკლე ფრაზებს). სინამდვილეში ეს ცენზურის ერთ-ერთი ვარიანტია.

საინფორმაციო ბლოკადა ხშირად გამოიყენება საარჩევნო კამპანიის დროს. ანგაჟირებული მედია ქმნის საინფორმაციო აჟიოტაჟს მხოლოდ მისთვის სასურველი კანდიდატის გარშემო. ამ დროს, მის ოპონენტს საერთოდ არ ეძლევა საშუალება გამოხატოს თავის პოზიცია და უპასუხოს მის მიმართ განხორციელებულ თავდასხმებს. უკეთეს შემთხვევაში,  ტელე-არხები გვიჩვენებენ ოპონენტს " ხმის გარეშე", რომელსაც ახლავს ჟურნალისტების ტენდენციური კომენტარები. აქ არის მნიშვნელოვანი ნიუანსი: ნაცვლად იმისა, რომ გვაჩვენონ ინტერვიუ ანდა ოპონენტის კომენტარი, ჟურნალისტები გვიყვებიან მასზე. გვიყვებიან როდის და როგორ საუბრობდა, გვიამბობენ მის ქცევაზე და ა.შ.  სწორედ ამიტომ, საინფორმაციო ბლოკადა მჭიდრო კავშირშია პროპაგანდის ისეთ ხერხთან, როგორიცაა კომენტირება.

საინფორმაციო ბლოკადა ფართოდ გამოიყენება არა მხოლოდ პოლიტიკური, არამედ ეკონომიკური მიზნებისთვის. 1990-იანი წლების დასაწყისში, რუსეთში საბაზრო რეფორმების მომზადებისა და განხორციელებისას, ამ რეფორმების ხელმძღვანელებმა და იდეოლოგებმა იგორ გაიდარმა და ანატოლი ჩუბაისმა, შეიმუშავეს ნამდვილი საინფორმაციო ბლოკადა - ფართე აუდიტორიის წინაშე არ უშვებდნენ სპეციალისტებს, რომლებიც დასვამდნენ უხერხულ კითხვებს და საზოგადოებას მიაწვდიდნენ ინფორმაციას „ჩუბაისისეულ პრივატიზაციაზე“. მაგალითად ისეთ კითხვებს გააჟღერებდნენ როგორიცაა:  რა აზრი აქვს კერძო პირებისთვის ისეთი სახელმწიფო ობიექტების გადაცემას, რომელიც კონკურენტუნარიანია და ქვეყნის ხაზინას ავსებს?

ანატოლი ჩუბაისი და იგორ გაიდარი

ანატოლი ჩუბაისი პრივატიზაციის შესახებ

    1990-იანი წლების შუაში, რუსეთში საინფორმაციო ბლოკადის მეთოდებმა ხელი შეიწყო იმას, რომ არაკეთილსინდისიერ ბანკებს  თაღლითური ფინანსური პირამიდების შეექმნათ. ელექტონულმა მედიამ მასობრივი აგრესიული რეკლამების ტრანსლირება წამოიწყო. ისინი საპირისპირო კომენტარებსაც არ აკეთებდნენ, პირიქით არ უთმობდნენ ეთერს იმ რუს და უცხოელ სპეციალისტებს, რომლებსაც შეეძლოთ გაეფრთხილებინათ დეპოზიტარები და აეხსნათ ფინანსური პირამიდის მექანიზმები.   

ფრაგმენტი ფილმიდან "ოლიგარქი" 

(როგორ მუშაობს ფინანსური პირამიდა)

შეგიძლიათ ნახოთ YouTub-ზე, რისთვისაც დაკლიკეთ ვიდეოს ამ გვერდზე დაბლოკვის ინფორმაციის ბოლოს
YouTub-ის ლინკზე

კლასიფიკატორები

ამერიკელი ფსიქოლოგი გორდონ ოლპორტი წერდა, რომ ნებისმიერი ენის არსი არის „უწყვეტი ინფორმაციის გუგუნის“ კლასიფიკაცია და კატეგორიზაცია, რომელიც ჩვენ მუდმივად გვხვდება. სწორედ, ენის ეს მთავარი ფუნქცია, აძლევს მას დამაჯერებელ ძალას. როდესაც ჩვენ ვასახელებთ რაღაც ობიექტს, ამით ჩვენ ხაზს ვუსვამთ მის სპეციფიკურ თავისებურებს და სულაც არ ვფიქრობთ მის სხვა მახასიათებლებზე. ის ობიექტის აღწერილობა (კლასიფიცირება) და მანერა ჩვენს ემოცურ რეაქციებსა და აზრებს გარკვეულ მიმართულებებს აძლევს. ობიექტების ან მოვლენების აღწერისას, კლასიფიკატორების დახმარებით, ინფორმაცია ისე ფორმირდება, რომ მიმღებს თავს ახვევ პროპაგანდულ მესიჯს.

კლასიფიკატორები,  წარმოადგენენ „სიტყვა-საკმაზებს“ ნებისმიერი საინფორმაციო გზავნილებისთვის. პირველ რიგში ეს არის სიტყვები და სიტყვათა შეთავსება საკუთარი „პოზიტიური და კონსტრუქციული პოზიციის“ გადმოსაცემად. ხოლო მეორე მხრივ, ეს არის „კონტრასტული სიტყვები“ მოწინააღმდეგე მხარის ნეგატიურ კონტექსტში დასახასიათებლად (იხ. კონტრასტის პრინციპი). სახელმწიფომ მიერ კონტროლირებადი მედიის კლასიფიკატორები, როგორც წესი, ასახავს არსებული ხელისუფლების  პოლიტიკის და პირველ რიგში საინფორმაციო პოლიტიკის მიმართულებებს. საკმარისია გავიხსენოთ, თუ როგორ იფარება სახელმწიფოს სხვადასხვა პოლიტიკური ქმედებები მედიაში.

საინფორმაციო გამოშვებებში გაჟღერებული  ტიპიური ვარიანტები:

• „აქციის მონაწილეები“ - ვარიანტები: ხანდაზმულები; გაურკვეველი საქმიანობის ადამიანები, რომელთა შორის არიან დამნაშავეები, ლოთები და ნარკომანები; რადიკალურად განწყობილი ახალგაზრდები ექსტრემისტული იდეებით... 
• „აქცია დაფინანსებულია“  - ვარიანტები: არასასურველი ლიდერების მიერ; კრიმინალური სტრუქტურების მიერ; უცხოელი სპეცსამსახურების მიერ; საერთაშორისო ტერორისტული ცენტრების მიერ....
• „აქციის მიზანს წარმოადგენს“ - ვარიანტები: ქვეყანაში სიტუაციის დესტაბილიზაცია; მსოფლიოში ჩვენი სახელმწიფოს ნეგატიური იმიჯის შექმნა; სახელისუფლო ორგანოებისთვის ხელის შეშლა....
• "სახელმწიფო ორგანოები" - ვარიანტები: სთავაზობენ ცივილიზებული გზებით პრობლემების მოგვარებას; კონსტრუქციული დიალოგისთვის მზადყოფნას; იჭერენ პოზიტიურ და პრაგმატულ პოზიციას; არ ღებულობენ ულტიმატუმებს.
• "სამართალდამცავი სტრუქტურები" - ვარიანტები: მკაცრად იცავდნენ კანონის მოთხოვნებს; მოქმედებენ სიტუაციის შესაბამისად; იყენებენ ადეკვატურ ძალას და საშუალებებს; უპირისპირდებიან დესტრუქციულ ძალებს და ანტისახელმწიფოებრივ ელემენტებს...
• "ჩვეულებრივი მოქალაქეები" - ვარიანტები: მხარს არ უჭერენ აქციას; გმობენ არეულობის მხარდამჭერებს; გაგებით ეკიდებიან სამართალდამცავი ორგანოების მოქმედებებს; კრიზისულ სიტუაციებში ამართლებენ სახელმწიფოს მეთაურის ქმედებებს... 

როგორც წესი, სემანტიკური და ემოციური ეფექტის გასაძლერებლად, კლასიფიკატორებს თან ახლავს შესაბამისი ვიდეო კადრები.

აქ არ განვიხილავთ კომერციულ რეკლამებში კლასიფიკატორების გამოყენების მაგალითებს, რადგან ნებისმიერი სარეკლამო სლოგანი უკვე კლასიფიკატორია.

სპეციფიური კომენტარები

მიზანი - ისეთი კონტექსტის შექმნა, რომელშიც ადამიანის აზრები ავტომატურად მიდის საჭირო მიმართულებით  (საჭირო დასკვნების გამოსატანად). ინფორმაციას ფაქტის შესახებ თან ერთვის კომენტატორის ინტერპრეტაცია, რომელიც მკითხველს ან მაყურებელს სთავაზობს ახსნის რამდენიმე ვარიანტს. ეს დამოკიდებულია კომენტატორის მოხერხებულობაზე, რათა ყველაზე   დამაჯერებელი ვარიანტი შესთავაზოს საზოგადოებას. ამ დროს, კომენტარში შეიძლება იყოს   კომუნიკაციის რამდენიმე ექსტრალინგვისტული საშუალება.

რობერტ ო’ჰარას წიგნში - „მასობრივი კომუნიკაციის პროცესი“  (Media for the Millions: The Process of Mass Communication. Robert C. O'Hara. Random House, 1961 - 421 pages), წერია „მის მიერ მოწოდებული ინფორმაცია ობიქტურად შეიძლება ჩაითვალოს იმ გაგებით, რომ ის არ შეიცავს არც ნეგატიურ და არც პოზიტიურ კონტენტს, თუმცა მისი ხმის ტემბრი, ინტონაცია და მრავლისმეტყველი პაუზები,  ასევე სახის გამომეტყველება იგივე ეფექტს იძლევა, როგორც მისი სარედაქციო აზრი“. ამისათვის, როგრც წესი,  გამოიყენება რამდენიმე დამატებითი ხერხი. მას აქტიურად იყენებს ყველა გამოცდილი კომენტატორი. პირველ რიგში, ხდება პროპაგანდისტულ მასალაში „ორაზროვანი ინფორმაციის“ ჩართვა, რომელიც შეიცავს გარკვეული პიზიციის დადებით და უარყოფით არგუმენტებს.  „ორაზროვანი ინფორმაცია“ თითქოს ბლოკირებას უკეთებს ოპონენტის არგუმენტებს და ამავე დროს, მოხერხებული კრიტიკის გამოყენებისას, ხელს უწყობს მათ მიმართ გარკვეული იმუნიტეტის შექმნას.

მეორეს მხრივ,  ხდება დადებითი და უარყოფითი ელემენტების დოზირება. იმისთვის, რომ დადებითი შეფასება დამაჯერებელი იყოს, საჭიროა დოზირებული კრიტიკის ჩართვა, ხოლო უარყოფითი შეფასების ეფექტი იზრდება, როცა მასში მცირე დოზი ქებაც არის. ყველა გამოყენებული კრიტიკული შენიშვნა, ფაქტობრივი მონაცემი, შედარებითი მასალა ისე უნდა იყოს შერჩეული, რომ აშკარად თვალსაჩინო იყოს სასურველი დასკვნა.

მესამე, ხდება ფაქტების გაძლიერების ანდა გამონათქვამების შემსუბუქების შერჩევა. შეთავაზებული ინფორმაციის ტექსტებში არასდროს არის დასკვნა, რადგან ის მათ უნდა გააკეთონ, ვისზედაც გათვლილია არსებული ინფორმაცია.და მეოთხე, ხდება შედარებითი მასალებით ოპერირება მიწოდებული ინფორმაციის მნიშვნელობის გასაძლიერებლად, ასევე ტენდენციებისა და მოვლენების მასშტაბების დემონსტრირება. სასურველი ეფექტის მისაღებად, ასევე შესაძლებელია ინფორმაციის მიწოდების სტრუქტურირება (იხ. „შხამიანი სენდვიჩი“).

ფაქტის კონსტატაცია

სასურველი სიტუაცია მედიის მიერ საზოგადოებას მიეწოდება როგორც მომხდარი ფაქტი. ეს, ფაქტობრივად, ეფუძნება აუდიტორიის გიპნოზზე.

მაგალითები:

• ოპოზიციურ ბანაკში - მერყეობა და დაბნეულობაა;
• პრეზიდენტის ადმინისტრაციის ხელმძღვანელის გავლენა სწრაფად ვარდება;
• პარლამენტში ამ ფრაქციას უფრო და უფრო მეტი დეპუტატი ტოვებს;
• ეს პოლიტიკური მოძრაობა სწრაფად კარგავს თავის მომხრეებს. გასულ თვეში მისი ელექტორატი 10% -დან 8% -მდე შემცირდა
• ეს საარჩევნო ბლოკი სწრაფი ტემპებით მიიწევს წინ. რამდენიმე თვეში ის მნიშვნელოვანი პოლიტიკური ძალა გახდა, შემდეგ საპარლამენტო არჩევნებზე ის რა თქმა უნდა მოიპოვებს მანდატებს.

ეს ხერხი გამოიყენება საზოგადოებაში შესაბამისი განწყობის შესაქმნელად. გათვლა ასეთია: ადამიანების უმრავლესობა სტერეოტიპებით აზროვნებს - „ცეცხლი უკვამლოდ არ არსებობს“, „რახან ასე ამბობენ, ე.ი. ასეც არის“. ადამიანს ხელოვნურად უჩნდება უმცირესობაში ყოფნის განცდა. შედეგად, მას უქრება ინიციატივის სურვილი და პრიორიტეტს ანიჭებს იმას, ვისაც თვლის "უმრავლესობად". 

ასეთი სახის პროპაგანდა, როგორც წესი, წარმოდგენილია ახალი ამბების სახით ან სოციოლოგიური კვლევის შედეგებით. ამით მცირდება კრიტიკულობის აღქმა - ხალხისთვის ძნელი გასაგებია, რომ ქვეყანასა თუ მსოფლიოში მიმდინარე მოვლენებზე ამოფარებით მათ ტენიან ჩვეულებრივ დეზინფორმაციას. 

ასეთი შეტყობინებების სანდოობის გასაძლიერებლად ხშირად იყენებენ „აზრის ლიდერებს“ - პოპულარულ ჟურნალისტებს, ცნობილ პოლიტოლოგებს, სოციოლოგებს, მსახიობებს და ა.შ. ავტორიტეტის ტვირთისზეგავლენისგან თავის დახსნა ფსიქოლოგიურად რთული პროცესია. მას სჭირდება გამბედაობა და თავისუფალი ნება. ძალაუფლება და ბევრი ფული ყოველთვის იძლევა საშუალებას იქირავო სასიამოვნო წამყვანები, საყვარელი მსახიობები, პატივსაცემი აკადემიკოსები, "მოუსყიდავი უფლებადამცველები" ანდა სექს-ბომბა.  მოკლედ, ყველა კატეგორიის ადამიანისთვის მოიძებნება ავტორიტეტი.

                                               

                               

ეს ხერხი გამოიყენება კომერციულ რეკლამებშიც. მაგ.: სათაური საქმიან ჟურნალში: „ცენტრში პრესტიჟული ოფისების მოთხოვნამ მიწოდებას გადააჭარბა“ (ხელოვნურად იქმნება დეფიციტის შეგრძნება).

ჰოლივუდის ვარსკვლავები  ტრამპის წინააღმდეგ

ცრუ ანალოგია ანუ დივერსია ლოგიკის წინააღმდეგ

ეს ერთ-ერთი ყველაზე სახიფათო ფსიქოლოგიური ხაფანგია და წარმოადგენს ადამიანების მიდრეკილებებს იფიქრონ ანალოგიებით და ჩადონ თავის აზროვნებაში ე.წ. ფსევდოლოგიკური თანმიმდევრობები. ადამიანების უმრავლესობისთვის აზროვნების ჩვეული სტილი მოიცავს მიზეზ-შედეგობრივი  კავშირების ლოგიკურ გამოყენებას. როგორც ჩანს, ამ კავშირებით მთლიანად შესაძლებელია ცნობიერების კონტროლი, რაც შეესაბამება „საღ აზრს“. "კონკრეტული მიზეზი - კონკრეტული შედეგი" თუკი ამ კავშირს ერთხელ მაინც ქონდა ადგილი, ჩვენი აზროვნება მიდრეკილია პირველად მიღებული დასკვნების შედეგი გავავრცელოთ ახალზეც, თუნდაც მას არანაირი კავშირი არ ქონდეს პირველთან - სწორედ აქ არის ძაღლის თავი დამარხული. 

ეს ფსიქოლოგიური თავისებურება აქტიურად გამოიყენება პროპაგანდისტების მიერ. მაგალითად: როდესაც ინგლისმა დატოვა ევროკავშირი, აგორდა პროპაგანდისტული კამპანია, რომ ევროკავშირი იშლება და ინგლისის მსგავსად სხვა ძლიერი ეკონომიკის ქვეყნებიც დატოვებენ ამ გაერთიანებას. სავარაუდოდ, ეს კამპანია აგორებული იყო რუსეთის მიერ, რადგან სწორედ ცრუ ანალოგიებით ყველაზე ხშირად რუსები ოპერორებენ.

ცრუ ანალოგიების გამოყენებით იქმნება ასოციაციურ კავშირებზე აგებული პროპაგანდისტული ტექნიკა. ეს მანიპულირება გამორიცხავს ჭეშმარიტ მიზეზს, ცვლის რა მას ცრუ ანალოგიით. მაგალითად, ხდება განსხვავებული და ურთიერთგამომრიცხავი შედეგების არასწორი შედარება, რომელიც საზოგადოებას მიეწოდება როგორც ერთი მთლიანი.  მაგალითი: მიტინგებზე აქტივისტებს ხშირად აქვთ სახე დაფარული, რათა დაიცვან თავი ძალოვანი სტრუქტურების მოქმედებებისგან. იმის გამო, რომ მათ სახე დაფარული აქვთ, ასოცირება ხდება დამნაშავეებთან და ამ ანალოგის გამო აქტივისტებს აგრესორებად მოიხსენიებენ. 

უკუკავშირი

ადამიანები, რომლებიც რომელიმე აქტივობის მონაწილეები არიან, ხშირად იცვლიან თავიანთ შეხედულებებს შეთავაზებული (რეკომენდებული) სცენარის სასარგებლოდ, ვიდრე მოვლენების პასიური დამკვირვებლები. ეს დადგენილია მრავალმხრივი ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტების შედეგად.  ნებისმიერი აქტუალურ პრობლემაზე დისკუსიაში მონაწილეობის ილუზია იწვევს აზრებისა და დამოკიდებულებების უფრო ფართე ცვლილებებს, ვიდრე ინფორმაციის მარტივი პასიური აღქმა.

იმისთვის, რომ მაყურებელს არ დაჩეს ცალმხრივი ზემოქმედების (ცალმხრივობის) განცდა მედია ხშირად იყენებს ე.წ. „უკუკავშირს“ სხვადასხვა ფორმებით: პირდაპირი ეთერის დროს ზარები სტუდიაში, ინტერაქტივს და ა.შ. ასეთი „ნიღაბი“ მიზნად ისახავს, შექმნას ფართე აუდიტორიის საინფორმაციო პროცესში ჩართვის  ილუზია. თუ თქვენ ოდესმე გიცდიათ  სატელევიზიო შოუს დროს სტუდიაში დარეკვა და კითხვის, გეცოდინებათ, რომ ეთერში გასვლამდე რედაქტორი აუცილებლად დაინტერესდება თქვენი კითხვის არსით. და თქვენ ეთერში დაიშვებით მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ამ კითხვაზე პასუხების მიღება აკმაყოფილებს ამ არხის ზოგად სარედაქციო პოლიტიკას. ხოლო თუ თქვენ საწინააღმდეგო მოსაზრებას გამოთქვამთ, თქვენ მყისიერად "გაგთიშავენ" ეთერიდან ის, რომ აზრის დასრულებას ვერც მოასწრებთ - ეს ყველაფერი უკვე გამოცდილია პრაქტიკაში.

ფსევდოსოციოლოგიური გამოკითხვები (როდესაც მაყურებელი ტელეფონით ხმას აძლევს ამა თუ იმ პასუხს) ყველაზე ხშირად  საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებისთვის კეთდება და სულაც არ ასახავს საზოგადოებრივ აზრს, რადგან ამგვარი გამოკითხვები არ არის რეპრეზენტატული.  ასე რომ ეს არის ჩვეულებრივი პროპაგანდული მანიპულაციის ნაირსახეობა. კითხვების ფორმირება ხდება ისე, რომ აუდიტორიას ამა თუ იმ პრობლემაზე „სწორი“ შეხედულება შეექმნას. ისინი წარმართავენ ჩვენს მოსაზრებებს კონკრეტული მიმართულებით. „არასდროს დასვათ კითხვა, რომელზეც შეუძლებელია მიიღოთ ისეთი პასუხი, როგორიც თქვენ გაწყობთ“ - ეს არის გამოკითხვის მთავარი პრინციპი. ასეთ შემთხვევებში პრობლემების ფორმულირება დადებით კონტექსტში უმჯობესია, ვიდრე უარყოფითში. გთავაზობთ მაგალითს ულტრირებული ფორმით: სად ხედავთ ჩვენი ქვეყნის ადგილს თანამედროვე მსოფლიოში? 1. მინდა რომ ჩემი ქვეყანა გახდეს სატრანსპორტო დერეფანი. 2. მინდა, რომ ჩემი ქვეყანა გახდეს ტურისტული ჰაბი 3. მინდა, რომ ჩემი ქვეყანა გახდეს რადიაქტული ნარჩენების უტილიზაციის ადგილი. ძნელი გამოსაცნობი არ არის, თუ რომელი პასუხი მიღითებს ყველაზე მეტ გამოხმაურებას. ამ პრინციპით კეთდება ყველა "ინტერაქტიული სატელეფონო გამკითხვა".

საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვის ორგანიზატორებმა დიდი ხანია იციან, რომ კითხვის ფორმულირების უმნიშვნელო ცვლილება მნიშვნელოვნად განსხვავებულ პასუხს იძლევა. ამერიკელი სპეციალისტების მიერ, თავის დროზე, გამოკვლევები ჩატარდა ამ თემაზე (Lockerbie.В. & Borrelli S. A. Question wording and public support for Contra aid 1983-1986. Public Opinion Quarterly 1990, 54, p. 195-208.) მათ დაადგინეს გამოკითხვისას, 1983-დან 1986 წლამდე ნიკარაგუაში ანტისამთავრობო ძალების - კონტრასისთვის დახმარების გაწევის მომხრე ამერიკელების რაოდენობა ლავირებდა 13%-დან 43%-მდე, და ეს დამოკიდებული იყო დასმული კითხვის ფორმულირებაზე. თუკი კითხვაში ღიად იყო ნახსენები რონალდ რეიგანი ან კონტრასი ანდა  გამოყენებული იყო იდეოლოგიური ეტიკეტები ნიკარაგუაში დაპირისპირებული ძალების იდენტიფიცირებისთვის, მაშინ ამერიკელთა უმრავლესობა მხარს უჭერდა კონტრასის დახმარებას. მაგრამ თუ კითხვაში აღნიშნული იყო დახმარების რაოდენობა დოლარებში ანდა წარმოდგენილი იყო ორივე მხარის პრობლემები, მაშინ მემაბოხე კონტრასებისთვის დახმარებას ბევრად ცოტა ამერიკელი უჭერდა მხარს.

იმ შემთხვევაში, როცა კომუნიკატორის არასასურველი აზრი დომინირებს,  უკუკავშირის მიზანია კორექცია შეიტანოს მასების გუნება-განწყობილებაში. სატელეფონო გამოკითხვების გაყალბებული შედეგების დემონსტრირება, სტუდიაში შემოსული ზარების „ფილტრაცია“, „საზოგადოებრივი აზრი“ ქუჩაში სპეციალურად შერჩეული ადამიანების გამიკითხვა და ა.შ. მიმართული იმისკენ, რომ განსხვავებული აზრის ადამიანს ჩამოუყალიბდესფსიქოლოგიური განწყობა, რომ ის „თეთრი ყვავივით“ არის და, როგორც ჩანს, უმრავლესობა მასსავით არ ფიქრობს. ხანდახან, სპეციალურად ანდა შემთხვევით ხდება საპირისპირო აზრის დაშვება,  მაგალითად, ისმის აღშფოთებული მოქალაქის სატელეფონო ზარი ანდა ხდება საპროტესტო სტატიის პუბლიკაცია. მაშინვე ხდება ამ მომენტის გათამაშება, ხაზი ესმევა ინფორმაციის წყაროს ღირსებებს, რომელიც თითქოსდა „ობიექტურად“ აჩვენებს მოსაზრებების მთელ სპექტრს.

უკუკავშირის სახეობას წარმოადგენს ე.წ. ინსცენირებული ღონისძიებების ტექნიკა. უპირველეს ყოვლისა, მასში შედის "უბრალო ხალხთან" მაღალჩინოსნების კომუნიკაციის (ურთიერთობის) სხვადასხვა ვარიანტები. ეს ურთიერთობა შეიძლება იყოს პირდაპირი (სატელეფონო კითხვა-პასუხები მოქალაქეებთან, გულახდილი საუბრები ქუჩაში „შემთხვევით გამვლელებთან“ და ა.შ.) და შუამავლის საშუალებით (პრეს-კონფერენციები, ბრიფინგები მასმედიისთვის, ინტერვიუები ჟურნალისთებთან და სხვა). ყველაზე ხშირად ე.წ. ხალხთან კომუნიკაცია მხოლოდ კარგად კარგად დადგმული სპექტაკლია. მაგალითად, ცნობილია, რომ საფრანგეთის პრეზიდენტ შარლ დე გოლლისთვის, მთელი ცხოვრების მანძილზე, პრესკონფერენციებზე არასდროს დაუსვამთ ისეთი კითხვა, რომელიც მასთან წინასწარ არ იყო შეთანხმებული. აშშ-ის პრეზიდენტი პრეს-კონფერენციების დროს პასუხს სცემს იმ კითხვებს, რომელსაც ჟურნალისტები წინასწარ აწვდიან თეთრი სახლის პრეს სამსახურს. თუმცა, გამონაკლისებიც არსებობს: სულ ახლახანს CNN-ის ჟურნალისტმა ჯიმ აკოსტამ სრულიად შეუთანხმებლად პრეზიდენტ დონალტ ტრამპს მოულოდნელი კითხვა დაუსვა, რამაც წყობიდან გამოიყვანა პრეზიდენტი და ჟურნალისტს შეურაცხყოფა მიაყენა. ტრამპმა მას „უხეში, საშინელი ადამიანი“ უწოდა.

დონალდ ტრამპი
CNN-ის ჟურნალისტის ჯიმ აკოსტას წინააღმდეგ

ზოგადად, პოლიტიკური ლიდერების კონსულტანტები ყოველთვის ამზადებენ თავიანთ ბოსებს მოსალოდნელი კითხვებისთვის და შესაძლო პასუხების რეპეტიციას გადიან. ამერიკის პრეზიდენტის კლინტონისა და ლევინსკის სკანდალის დროს კლინტონს სპეციალურად აიძულებდნენ დადგმულ პრესკონფერენციებზე დაცლილიყო სიბრაზისგან და ორთქლი გამოეშვა, რათა რეალობაში ის ჟურნალისტების წინაშე მშვიდი და თავდაჯერებული წარმსდგარიყო. ბრიფინგის დროს მასთან ერთად იდგნენ ვიცე-პრეზიდენტი და პირველი ლედი, რომლებიც ასევე მონაწილეობდნენ პოლიტ-ტექნოლოგების მიერ დაწერილ სცენარში. ბრიფინგი ხუმრობა ნარევი ღიმილით პირველმა ლედიმ გახსნა. შემდგომ სტყვა აიღო ვიცე-პრეზიდენტმა, რომელმაც ჟურნალისტების სამსჯავროზე წარადგინა პრეზიდენტი. კლინტონმა ძალიან დამაჯერებლად ისაუბრა ბრიფინგზე, თუმცა ნაფიც მსაჯულთა დიდ ჟიურისთან ჩვენების მიცემისას მას ნერვებმა უმტყუნა და სხეულის ენის გაკონტროლებაც ვეღარ შეძლო.

 

სოციალური ვიდეო "უეფა რასიზმის წინააღმდეგ" - ყველაზე ცნობილი და გავლენიანი ფეხბურთელების  (აზრის ლიდერების) მონაწილეობით

პოლიტიკურ სატელევიზიო პროგრამებში სპეციალურად იქმნება გადაცემა, როდესაც  სახელმწიფოს მეთაურები ანდა სხვა მაღალჩინოსნები მოსახლეობის მიერ დასმულ კითხვებს (სატელეფონო ანდა ინტერნეტით) სპონტანურად პასუხობენ. საუკეთესო ექსპრომტი წინასწარ მომზადებული ექსპრომტია. ეს გამონათქვამი გახსენდება, როცა უყურებ ქვეყნის პირველ პირს, რომელიც ასე ადვილად და დაუფიქრებლად პასუხობს ჩვეულებრივ მოკვდავების არც ისე მარტივ კითხვებზე. სინამდვილეში, მას ზედმიწევნით კარგად აქვს ნასწავლი მისი გუნდის მიერ დამუშავებული პასუხები. კითხვები, როგორც წესი, შერჩეულია სოციოლოგიური კვლევის შედეგების მიხედვით. ისინი უნდა ასახავდნენ აქტუალურ სოციალურ პრობლემებს, რომელიც აწუხებს საზოგადოების ფათო ფენებს, რათა შეიქმნას ამ თანამდებობის პირის დადებითი იმიჯი. შედეგად კი ხალხი უყურებს მორიგ ტელე-შოუს სახელწოდებით „"სახელმწიფოს მეთაური პასუხობს რიგითი მოქალაქეების კითხვებს პირდაპირ ეთერში", რასაც თან სდევს „ქუჩიდან ჩართული ჩვეულებრივი მოქალაქეების“  დადებითი გამოხმაურებები („ უი, ვერც კი წარმომედგინა თუ როგორი დემოკრატიული პრეზიდენტი გვყავს, უბრალო... ღია დიალოგისთვის, მასთან ურთიერთობია ყველას შეუძლია...“).

ყურადღების გადატანა

პროპაგანდისთვის, ისევე როგორც ნებისმიერი სახის მანიპულირებისთვის, მნიშვნელოვანი ამოცანაა, ჩაუხშოს ადამიანს ფსიქოლოგიური თავისებურება - წინააღმდეგობა გაუწიოს შთაგონების პროცესს. ამიტომ, სპეციალისტების აზრით, ნებისმიერი პროპაგანდა უნდა იყოს შეფარული და კომბინირებული: გასართობი, საინფორმაციო  თვალსაჩინო, დამაჯერებელი კომპონენტებით. გასართობში იგულისხმება ნებისმიერი საშუალება, რომელიც აღძრავს ინტერესს ინფორმაციის მიმართ და იმავდროულად ნიღბავს მის ნამდვილ შინაარსს, ბლოკავს აღქმის კრიტიკულობას.

1960-იან წლებში აღმოაჩინეს, რომ  ვიღაცის მოსაზრების ანდა დამოკიდებულების საწინააღმდეგო ინფორმაცია, უფრო ეფექტურია, თუკი მისი გაჟღერებისას, მიმღების ყურადღების გადატანა მოხდება გზავნილის შინაარსისგან (მაგალითად ფონად პოპულარული მუსიკალური მელოდიის გაყოლება). ასეთ შემთხვევაში, მიმღებისთვის რთულდება ინფორმაციის გააზრება და კონტრ-არგუმენტების შემუშავება -  წინააღმდეგობის გაწევის საფუძვლები აღქმა. 60-იან წლებში ჩატარებულმა კვლევებმა გაზარდა მანიპულირების ეფექტურობა პრესასა და ტელევიზიაში. გაზეთებმა დაიწყეს მასალების  „კალეიდოსკოპურად“ განთავსება, ჭორებით გაზავებული მნიშვნელოვანი ინფორმაციების, სენსაციების, ურთიერთსაწინააღმდეგო ჭორების, ჭრელი ფოტოებისა და რეკლამების გამოქვეყნება. ტელევიზიებმა გადაცემების ახლებურად აწყობა დაიწყეს, ყურადღების გადასატანად  შერჩეული ვიდეო კადრებით. დღეს, პრაქტიკულად,  ყველა საინფორმაციო გამოშვება წარმოადგენს კალეოდოსკოპიურ კრებულს - თვალისმომჭრელი ვიზუალური გამოსახულებითა და ინფორმაციით, რომლებიც არანაირ კავშირში არ არის ერთმანეთთან. ამას აქვს თავის ლოგიკა.  სან-ფრანცისკოს მეცნიერებისა და კულტურის აკადემიის დოქტორის იგორ კალინაუსკასის მიხედვით:  თუ ინფორმაციის მრავალფეროვნება ძალიან დიდია, ადამიანის გონება მას ვეღარ ამუშავებს  და მისი ცნობიერება ამ მრავალფეროვნებას ღებულობს როგორც ერთიანს, შესაბამისად აღიქვამს არაკრიტიკულად.

ხანდახან მკვეთრად დაპროგრამირებული მოვლენები (მათ შორის ტრადიციულიც) შეიძლება იყოს გამოყენებული ყურადღების გადასატანად. მაგალითად დღესასწაულებზე, შეიძლება ისეთი პოლიტიკური აქტი განხორციელდეს, რომელსაც სხვა დროს დიდი გამოხმაურება და მაღალი საზოგადოებრივი აქტივობა მოყოლოდა.

ყურადღების გადატანის განსაკუთრებით ძლიერი საშუალებაა უპრეცენდენტო და ნეგატიური მოვლენები (მკვლელობები, კატასტროფები, ტერორისტული აქტების, ხმაურიანი სკანდალები). სამწუხაროდ, ამ სიტუაციას პოლიტიკოსები, ხშირად,  შავ-ბნელი საქმეების გასაკეთებლად იყენებენ.

ყურადღების გადატანის ხერხს ასევე მიეკუთვნება წინასაარჩევნო კონცერტები და სანახაობები, რომლის დროსაც ცნობილი ადამიანები საზოგადოებას მოუწოდებენ კონკრეტული კანდიდატის მხარდასაჭერად, და ამისთვის საკმაო გასამჯელოსაც იღებენ. 

მოვლენების „თვითმხილველები“

ეს ძალიან ეფექტური ტექნიკა ხშირად გამოიყენება ემოციური რეზონანსის შესაქმნელად. ხდება შემთხვევითი ადამიანების გამოკითხვა. მათ მიერ ნათქვამი სიტყვებისგან ფორმირდება შესაბამისი სემანტიკური და ემოციური რიგი. განსაკუთრებით ძლიერ ეფექტს იძლევა განწირული ხმით მყვირალა ხანდაზმულები, ატირებული ბავშვები, ახალგაზრდა ინვალიდები.

ამის კლასიკური მაგალითია ომი სპარსეთის ყურეში 1990 წლის ოქტომბერში. საერთაშორისო მედია 15 წლის კუვეიტელი გოგონას ნაირა ას-საბაჰის ისტორიამ მოიცვა, რომელიც ყვებოდა, რომ მან დაინახა ერაყელი ჯარისკაცები, რომლებმაც სამშობიაროდან 15 ახალშობილი გამოიყვანეს და ცივ იატაკზე დატოვეს სასიკვდილოდ.

გოგონას სახელი, მისი ოჯახის უსაფრთხოების გამო, დემონსტრაციულად არ ხმაურდებოდა. ერაყში აშშ-ის სამხედრო მოქმედებების დაწყებამდე  პრეზიდენტმა ჯორჯ ბუშმა, ეს ისტორია 40 დღის განმავლობაში საჯაროდ ათჯერ მოყვა. სენატში ერაყში ამერიკული ჯარის სამხედრო აქციის დამტკიცების დისკუსიებისას, ამ ფაქტს არაერთხელ დაუბრუნდნენ.

მოგვიანებით გაირკვა, რომ ეს გოგონა აშშ-ში ქუვეითის ელჩის შვილი იყო. უფრო მოგვიანებით კი გაირკვა, რომ „თვითმხილველების“ უმეტესობა კარგად დასწავლილი და მოზადებული იყო საზოგადოებასთან ურთიერთობის კომპანია Hill&Knowlton-ის მიერ იხილეთ: https://en.wikipedia.org/wiki/Hill%2BKnowlton_Strategies  თუმცა ეს საკითხი უკვე აღარავის 

კონტრასტის პრინციპი და ასიმილაციის ეფექტი

თეთრი მკვეთრად ჩანს შავ ფონზე და პირიქით შავი-თეთრზე. ფსიქოლოგები ყოველთვის ხაზს უსვამენ სოციალური ფონის როლს, რომელზეც აღიქმება ადამიანი ან ადამიანთა ჯგუფი. უსაქმურს, მშრომელი ადამიანების გვერდით, უფრო მძაფრად კიცხავენ. ბოროტი და უსამართლო ადამიანების ფონზე, კეთილი ადამიანი  ყოველთვის განსაკუთრებული სიმპათიით აღიქმება.

კონტრასტის პრინციპი გამოიყენება მაშინ, როცა რაღაცის თქმა ძალიან გინდა, მაგრამ ეს გარკვეული მიზეზის გამო შეუძლებელია (ცენზურა, ცილისწამებისათვის სამართლებრივი მოქმედების საფრთხე და სხვა). ამ დროს იყენებენ მინიშნებებს სწორი მიმართულებით. მაგალითად, მედია ხშირად იყენებს საინფორმაციო თემების სპეციალურ თანმიმდევრობას/წყობას, რათა საზოგადოებამ სრულიად ერთაზროვანი დასკვნა გამოიტანოს. ეს განსაკუთრებით მკვეთრად ჩანს საარჩევნო კამპანიის დროს. დეტალურად, ყველა წვრილმანის ჩათვლით, შუქდება ოპონენტის პოლიტიკურ ბანაკში მიმდინარე კონფლიქტები და სკანდალები. მაშინ, როცა „მათი“ პოლიტიკური ძალა ყოველთვის ერთიანი, ერთ გუნდად შეკრული თანამოაზრეების გაერთიანებაა, რომლებიც პროფესიონალურად და კონსტრუქციულად მუშაობენ სხვადასხვა საკითხებზე.  ახალი ამბების სიუჟეტების შერჩევა ხდება შესაბამისად.

„ცუდები“"ერთმანეთს პარტიულ სიებთან დაკავშირებით ებრძვიან, ხოლო „კარგები“ ამ დროს ხსნიან თვიანთი ხარჯით აშენებულ ბავშვთა კლინიკას, ეხმარებიან ინვალიდებს და მარტოხელა დედებს. მოკლედ, რომ ვთქვათ, დეკორაცია ასეთია: სანამ პოლიტიკოსთა ერთი ჯგუფი ძალაუფლებისთვის იბრძვის და ერთმანეთში ურთიერთობებს არკვევენ, სხვები ხალხის სასარგებლოდ იღწვიან. ერთი მედია საშუალება კონკრეტულ პოლიტიკურ ჯგუფს აჩვენებს მომგებიან კონტექსტში, მეორე კი - სხვას.

ჟურნალისტების ანგაჟირებით ადვილი გამოსაცნობია თუ რომელი ფინანსურ-პოლიტიკური ჯგუფი აკონტროლებს მას.

კონტრასტის ცნება მჭიდროდ უკავშირდება უზნაძის განწყობის თეორიას: უზნაძის კლასიკური ცდები საფუძვლად დაედო განწყობის ექსპერიმენტულ ფსიქოლოგიას, სადაც საკვანძო როლს ფიქსირებული განწყობის ცნება თამაშობდა.  ქართული ფსიქოლოგიური სკოლის წარმომადგენლებმა ათწლწულები მიუძღვნეს ფიქსირებული განწყობის კანონზომიერებების შეწავლას რის შედეგადაც დაადგინეს, რომ ფიქსირებული განწყობები ერთი მხრივ ქცევის დეტერმინტს (გამშვებ პროგრამას) და მეორე მხრივ ადაპტაციის მექანიზმს წარმოადგენენ. ფიქსირებული განწყობის მოქმედება გამოვლინდა აღქმის, მეხსიერების, წარმოსახვის (ფანტაზიის), მოტორულ სფეროებში.

მოგვიანებით, ამერიკელმა ფსიქოლოგებმა იელის უნივერსიტეტიდან (კარლ ჰოვლენდმა და მუზაფერ შერიფმა ე.წ. „კონტრასტ-ასიმიალაციის“ ეფექტი აღმოაჩინეს სოციალურ განწყობებთან  (Attitude) მიმართებაშიც. რომლის თანახმადაც თუ სოციალური განწყობისაგან მნიშვნელოვნად დაშორებული პოზიციის მქონე ინფორმაცია ხვდება კონტრასტის ზონაში - აქტივირდება განწყობის კონტრასტის მექანიზმი, რის შედეგადაც ინფორმაცია კიდევ უფრო შორდება სუბიექტის პოზიციას და ხდება მისი კონტრატული აღქმა (კონტრასტული ილუზია).

კონტრასტის ეფექტი (ილუზია)

და პირიქიდ თუ სოციალური განწყობისაგან მცირედ დაშორებული პოზიციის მქონე ინფორმაცია ხვდება ასიმილაციის ზონაში - აქტივირდება განწყობის ასიმილაციის მექანიზმი, რის შედეგადაც ინფორმაცია უახლოვდება აღქმის სუბიექტის პოზიციას და ხდება მისი ასიმილირება, საკუთარ პოზიციად აღქმა (ასიმილაციური ილუზია).

ასიმილაციის ეფექტი (ილუზია)

პერსპექტივა

ნებისმიერი კონფლიქტის გაშუქებისას, „დამოუკიდებელი“ მედია ხშირად მხოლოდ ერთ მონაწილეს აძლევს აზრის გამოთქმის საშუალებას, რეალურად მის თამაშს თამაშობს და ამით ქმნის ცალმხრივ პერსპექტივას. ძირითადად, ეს ტექნიკა გამოიყენება საომარი მოქმედებების გაშუქებისას.

ამგვარად, 1998 წელს იუგოსლავიის კონფლიქტის დროს, დასავლური მედია იუგოსლავიურ და სერბულ მხარეს 80%-ით უარყოფით კონტექსტში აშუქებდა, მაშინ როცა ეთნიკური ალბანელების მიმართ ნეგატიური კონტექსტი პრაქტიკულად არ არსებობდა.

დასავლური საინფორმაციო სააგენტოების ცნობით, საქმეების 95%-ში ძალადობა განხორციელდა სერბების ან/და მათი ლიდერები მხრიდან (ს. მილოშევიჩი და კომპანია).

2000 წლის თებერვალში აშშ-ის არმიის საინფორმაციო სამსახურის მაიორმა თ. კოლიმზმა აღიარა "მსოფლიო დემოკრატიის დაცვისა და სიტყვის თავისუფლების ფლაგმანი" CNN, ომის დროს, აქტიურად იყენებდა და აფინანსებდა PR სპეციალისტების მომსახურებას ამერიკის არმიის რიგებში - „ისინი ეხმარებოდნენ მათ, კოსოვოს შესახებ, საჭირო ინფორმაციის გენერირებაში“.

ნატოს თანამშრომლმა, რომელიც ანონიმურობა არჩია, 1999 წელს Pittsburg Post Gazette-სთვის მიცემულ ინტერვიუში აღიარა, რომ „"როდესაც ვიცოდით, რომ სერბებმა გააკეთეს ეს, ჩვენ ვამბობთ, რომ  ეს  სერბებმა გააკეთეს. როდესაც ჩვენ არ ვიცოდით, ვინ გააკეთა ეს, ჩვენ ვამბობთ, რომ ეს გააკეთეს სერბებმა. და როდესაც ჩვენ ვიცოდით, რომ ეს არ იყვნენ სერბები, რომლებიც ამას აკეთებდნენ, ჩვენ ვამბობთ, რომ არ ვიცით, ვინ გააკეთა ეს". (Pittsburg Post Gazette, 7 ნოემბერი, 1999).

https://archives.post-gazette.com/search/#query=%22When+we+know+that+the+Serbs+did+it%2C+we+say+that+the+Serbs+did+it.&ymd=1999-11-07

ომის გასამართლებლად NATO ინფორმაციის მანიპილირების სამეცნიერო ხერხებს. თავის დროზე, დასავლეთში გამოქვეყნდა სამეცნიერო სტატიები, რომელიც "სერბების დემონიზებისკენ“ იყო მიმართული. მთავარი დასკვნა იმაში მდგომარეობს, რომ თუ მუდმივად და ხანგრძლივ დროში სიტყვა "სერბს" უარყოფით კონტექსტში გამოიყენებ (მათი ჩართვა საშინელი მოვლენების აღწერისას და უსიამოვნო ეპითეტებით შემკობა), მაშინ ტელემაყურებელს, მიუხედავად მათი პოზიციისა, სერბებისადმი უარყოფითი დამოკიდებულება უჩნდებათ. გარდა, ამისა, აუცილებელია, რომ არცერთ სერბს არ  ქონდეს წვდომა ტელეკამერებთან.

დასავლეთის პროპაგანდა, ანალოგიური მეთოდებით, აჩვენებს საზოგადოებას სადამ ჰუსეინის, მუამარ. კადაფის, ფიდელ კასტროსა და სხვა "ცუდი" პოლიტიკური ლიდერების სახეებს.

ზუსტად ასე, და კიდევ უფრო მძაფრად, იქცევა რუსეთის სახელისუფლებო მედია  ჩეჩნეთთან, საქართველოსთან და უკრაინასთან ჰიბრიდული ომების დროს, აგრეთვე რუსეთისათვის  არასასურველი ევროპელი და ამერიკელი ლიდერებისა თუ მოვლენების გაშუქებისას.

გამეორება

„მასები სიმართლეს უწოდებენ ინფორმაციას, რომელიც მათთვის კარგად არის ნაცნობი - წერდა იოზეფ გებელსი. ჩვეულებრივი ადამიანები, როგორც წესი, იმაზე უფრო პრიმიტიულები აირიან, ვიდრე ეს შეიძლება წარმოვიდგინოთ. ამიტომ ინფორმაცია, ყოველთვის უნდა იყოს პრომიტიული და უსასრულოდ განმეორებადი. საბოლოოდ, საზოგადოებრივ აზრზე ზემოქმედებისასა, მხოლოდ ის მიიღებს მნივნელოვან შედეგს, ვინც პრობლემებს მარტივი სიტყვებით გადმოსცემს და ვისაც ეყოფა გამბედაობა, ერის ინტელექტუალური ნაწილის წინააღმდეგობის მიუხედავად, ეს სიტყვები, ასეთი გამარტივებული ფორმით,  დაუღალავად იმეოროს.“

პროპაგანდის ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური გზა ერთი და იგივე განცხადებების დაუღალავი განმეორებაა, რათა მას ადამიანები მიეჩვიონ და ამ აზრს მიუდგნენ არა გონებით, არამედ რწმენით. ადამიანებისთვის ყოველთვის დამაჯერებელია ის, რაც მას კარგად დაამახსოვრდა. მაშინაც კი თუ მან ეს დაიმახსოვრა წმინდა მექანიკურად ინტენსიური სარეკლამო რგოლის თუ მუსიკის მოსმენისას. იმავდროულად, საჭიროა ზემოქმედება არა მოწინააღმდეგის იდეებსა და თეორიებზე, არამედ ჩვეულებრივ ცნობიერებაზე, ყოველდღიური "მცირე" აზრები, სურვილები და რიგითი ადამიანის ქმედებები.

გამოჩენილი ფილოსოფოსი ანტონიო გრამში წერდა: ეს არ არის ჭეშმარიტება, რომელმაც შეიძლება გამოიწვიოს გადატრიალება ცნობიერებაში. ეს არის დიდი რაოდენობით წიგნები, ჟურნალები, ბროშურები, საგაზეთო სტატიები, საუბრები და კამათი, რომელიც უსასრულოდ მეორდება და თავის გიგანტური ერთობლიობით წარმოიქმნის ძალისხმევას, საიდანაც იქმნება კოლექტიური ნება, რაც აუცილებელია ქმედებისათვის (Adam David Morton - Unravelling Gramsci: Hegemony and Passive Revolution in the Global Economy. Series: Reading Gramsci. Copyright Date: 2007 Published by: Pluto Press. DOI: 10.2307/j.ctt18dzstb. Pages: 272).

ფსიქოლოგებმა ჩაატარეს უზარმაზარი კვლევა განმეორებითი შეტყობინებების იმ მახასიათებლების გამოსავლენად, რომლებიც უზრუნველყოფენ დამახსოვრებას და აღმოაჩინეს კრიტიკული დროის მოცულობა: მთლიანი შეტყობინება უნდა ჩაეტიოს 4-დან 10 წამამდე ინტერვალში, ხოლო ინდივიდუალური მონაკვეთები კი  0.2-დან 0.5 წამამდე. ადამიანს სჭირდება ძალისხმევა, რათა მიიღოს/აღიქვას ინფორმაცია, რომელიც სცდება 8-10 წამიან ინტერვალს. ამისთვის ის არ გაიხარჯება. ასეთ შეტყობინებას ძირითადად მეხსიერება უგულებელყოფს. ამიტომ ტელევიზიის კვალიფიცირებული რედაქტორები ტექსტს მაქსიმალურად ამარტივებენ. ტექსტიდან აგდებენ ლოგიკას და აზრების თანმიმდევრობას, და მათ ანაცვლებენ ასოციაციებით და სიტყვების თამაშით.

გამეორება შავი პიარისა და არაკეთილსინდისიერი პროპაგანდის მთავარი საშუალებაა. აქედან გამომდინარე, მისი ყოფნა კარგის ნიშანია. თუ ყოველდღიურად მუსირებს ერთი და იგივე თემა ერთი და იგივე სიტყვების კომბინაციით - საქმე მთლად სუფთად არ არის. მაგალითად, ყოველწლიურად, რთველის დროს პრესით ხდება ტირაჟირება თუ რამდენად მცირე ფასად ჩაიბარებენ ყურძენს ანდა როგორ მცირდება სუბსიდირება; ან/და პერიოდულად იწყება კამპანია  მონოპოლიტებისთვის შეღავათების გაუქმების შესახებ; არჩევნებამდე მთელი მედია, პოლიტიკური გავლენების მიხედვით, აქებს ერთ მხარეს და ლანძღავს მეორეს და ა.შ. ამ დროს ხდება ფსონის დადება შთაგონებაზე განწყობის შესაქმნელად, რადგან  არ არსებობს  არანაირი გონივრული არგუმენტი - უბრალოდ მედია შეკვეთას ასრულებს.